Dani de la Torre: “Todo o mundo sabe de cine, de fútbol, de política, de neurociencia, de cambio climático, de robótica cuántica, de virus tropicais… pero cala a boca, hostia”

Dúas películas e cinco Goyas. 22 Mestre Mateo. Pasou de poñerlle os copyright a Shin Chan a pasear por alfombras vermellas en Venecia e San Sebastián. A súa é unha historia de cine. E de serie. O seu último traballo promete amosar unha realidade nunca antes contada. Como a súa propia historia. Ata hoxe. Dani de la Torre canta claro. Dani é tribo.

O 15 de maio estréase o teu último traballo, La Unidad, unha serie de seis episodios para Movistar+. O tráiler non te deixa apartar a vista. Estás nervioso?

Creo que a serie vai dar o que promete o tráiler, esperamos estar á altura. A historia é moi completa, hai moito entretemento e tamén permite coñecer por dentro unha brigada descoñecida, a brigada antiterrorista da Policía Nacional, na que está baseada a serie. Porque esta é unha serie real.

No elenco volves contar con outro dos teus talismáns, o teu outro Luís: non está Tosar, pero está Zahera…

Luís é amigo, un amor, é coma un irmán; é o home máis creativo do mundo e, ao mesmo tempo, o maior desastre. Pódeche organizar o caos máis absoluto nunha secuencia, pero desa secuencia vas sacar ouro puro. É máxico. É talento en si mesmo.

A protagonista é Nathalie Poza, que interpreta a comisaria Carla, e tamén contas con Carlos Blanco…

Un descubrimento marabilloso. Coñecíao polo seu traballo e os seus monólogos. É un tipo moi traballador, profesional, cariñoso, cercano, gracioso, con moitísima retranca, como xa sabes. Fai un personaxe moi entrañable na serie, un pouco como é el. Un dos agasallos que che fai a vida, coñecer xente coma el, como Nathalie, como Michel, o actor arxentino, ao que tampouco coñecía, Marian Álvarez, outro descubrimento. E os actores árabes, moitos deles amateurs. Antes disto eran camareiros, cociñeiros… foron actores agora por primeira vez na súa vida. Un dos protas chegou a España dende Marrocos nos baixos dun camión. Fixo de todo: traballou no amorodo, na hostalaría, de guía, en discotecas, limpando merda… Por fin ten os papeis en regra, aprendeu cociña e traballa de cociñeiro. E agora tamén de actor. Vivir nunha sociedade que, aínda con moitas dificultades e obstáculos, permite que pase iso é grandioso. Que poidamos aceptar que outra xente que vén doutro país poida realizarse e soñar faime sentir orgulloso.

Onde rodastes?

Viaxamos a Tánxer, a Nixeria, a Toulouse, a Perpignan, a Melilla, rodamos en Xirona e en moitas partes de Galicia, cortamos a Porta do Sol e Preciados en Madrid. Na miña liña (risas).

De momento son seis capítulos. Terá continuidade?

Estamos escribindo a segunda temporada. Iso non quere dicir que se faga, dependerá de moitas cousas, pero de momento a idea é facer segunda temporada. HBO comprouna para Latinoamérica e agora están negociando con outra plataforma para Estados Unidos e Asia, pero tamén isto dependerá de como funcione.

A promoción asegura que vai amosar unha realidade “nunca antes contada”. Cumpre a promesa?

Si, é a primeira vez que abren as portas para que se vexa como fan as cousas por dentro, na propia cociña. Estiven traballando con Alberto Marini, o guionista da serie, durante dous anos e medio, documentándonos con eles. Estiven en operacións de detención de xihadistas, estiven coñecendo inflitrados, nos briefings na central, coñecendo as vidas privadas de cada un dos axentes, evidentemente fun un privilexiado. Tamén do outro lado, vendo dende dentro o mundo radical islámico. Insisto no de radical porque hai que separalo do mundo islámico, é habitual esa xeneralización que non beneficia a ninguén. Aquí estamos falando de terrorismo xihadista, non do mundo musulmán. O que se vai ver na serie é real, non nos inventamos nada.

Como foi esa infiltración en ambos bandos. Que respostas atopaches cando petaches nas súas portas para adentrarte nos seus mundos?

A policía estaba especialmente interesada en que se coñecese o seu mundo por dentro. A nova policía é unha policía máis aberta, máis europea, lonxe da policía que ás veces temos na cabeza, de cloacas e postfranquista. Vin unha policía moi moderna, moi preparada, con moito respecto por todo o que fan, estudosos do Islam, xente que fala moitos idiomas, que viaxa moito, con moito coñecemento internacional, respectados polas axencias estranxeiras de intelixencia. O seu traballo é chegar antes de que pase algo e iso é moi difícil. Non paran, están as 24 horas traballando. Unha das cousas que máis me sorprendeu é que teñen unha organización que pode ser moi semellante á dunha redacción de televisión ou dun xornal. A xente traballa en equipo. Na primeira reunión que tivemos dixéronnos “isto non é nin Harry el Sucio nin Arma Letal, isto é como Ocean’s Eleven, aquí cada un ten o seu cometido”. Todos traballan na mesma investigación, cada un na súa especialidade. Tamén vin unha integración moi guai entre mulleres e homes. Falei coa inspectora xefa, que é o noso personaxe central na ficción. Nós ascendémola un pouco máis e fixémola comisaria, porque é moi difícil que as mulleres accedan a postos de dirección e dentro dos corpos de seguridade, aínda máis. Agora está habendo unha escalada social e un respecto moito maior, pero queda moito por facer e na serie queriamos normalizar esta situación. Tanto ten ser home ou muller, só conta ser un gran profesional. A distinción sexual non ten ningún interese para min, non me importa que alguén sexa muller, home ou transexual. Se traballa de xeito profesional, para min xa ten todo o meu respecto.

E como foi a introdución no lado xihadista?

É moi difícil acceder, son moi reservados, non lles gusta estar no foco dos medios e, se optas por achegarte ao mundo radical, é moito máis complicado. Estivemos con xente detida, con xente que se equivocou e tomou un camiño que non era o axeitado. Coñecemos diversos tipos de radicais: dende os “carne de canón”, os que non teñen nada que perder, persoas en exclusión social que se inmolan onde lles digan, ata os ideólogos, xente moi preparada, moi intelixente, con moitas carreiras universitarias, autenticamente estudosos do tema, os que utilizan os “carne de canón” para perpetrar os atentados que precisan para reivindicar e ocupar un lugar. Falamos con moitos especialistas e vivimos de preto todo isto. Foi alucinante o que atopamos. Moitos viven dentro da túa comunidade, séntense excluídos polo racismo que viven día a día, están en exclusión social polos poucos traballos aos que teñen acceso. Todo pode ser motivo de agravio e de illamento para que unha persoa se radicalice. Utilizan a relixión para focalizar todo ese odio e esa frustración, terxiversan a mensaxe e úsana para xustificar os seus actos. Cousa que non aproban os propios musulmáns. Os imáns cos que falamos están en contra, veno como unha aberración da súa cultura e notan como a sociedade os mete a todos no mesmo saco. Xeralizar fai moito dano. Xa non digo só neste tema; deberiamos profundizar algo máis no que lemos ou no que vemos antes de emitir un xuízo ou unha opinión, podemos facer moito dano.

Algún deles facía algunha reflexión, algunha lectura sobre como se chegou a isto? Alguén fai autocrítica?

Cada caso é particular. O outro día houbo alguén que me dixo algo, falando do COVID-19, que se pode aplicar a isto: mentres un país estea inseguro, o resto tamén o estará. No terrorismo é así: mentres en Siria haxa unha guerra, o resto dos países estarán inquietos, especialmente os que tomen partido por algún bando, porque de toda a xente que sofre ese terror na súa casa, que perden fogares, familias, que o perden absolutamente todo, moitos serán refuxiados que acoden a outros países para poder sobrevivir e saír adiante, pero outros queren vingarse. Intentar devolver ese odio que lle xeraron na súa propia casa. Por iso as consecuencias que teñen as cousas que facemos no primeiro mundo volven cun efecto boomerang. Antes igual non tanto, pero agora, neste mundo tan globalizado, é moi complicado que as accións queden impunes. En países como Siria, Afganistán ou Iraq pode haber moitas persoas que sofren e busquen algún tipo de vinganza, de resarcimento. Debemos ser moi sensibles con todo o que pasa no resto dos países, estar atentos a todas as grandes empresas e corporacións que traballan en países menos desenvolvidos e se aproveitan dese pouco desenvolvemento para facerse máis competitivas, para que o primeiro mundo poida consumir cada vez máis rápido produtos cada vez máis baratos. Todo iso ten un custo, provoca que noutros países haxa guerras, pestes, conflitos que antes ou despois nos van vir de volta. Non nos preocupabamos nada do cambio climático, dábanos igual que se derretese a Antártida, que lle dean polo cu. Pensabamos que ían morrer catro pingüinos e tanto nos tiña. Pero non era iso. Morren plantas, animais, ecosistemas, acábase a pesca, moitos países teñen que pechar e emigrar, vai haber un efecto dominó que nos acaba afectando a todos. No COVID, no cambio climático, no consumismo excesivo… todo afecta a todos hoxe en día.

Es optimista, cres que imos ser máis sensibles?

Algo se vai aprender, seguro. Nestes momentos valoramos moitas cousas: estar coa xente, dar unha aperta, estar coa familia, vivir a natureza. Valoramos a sanidade pública, moitas cousas que estaban continuamente na picota, sempre falando da privatización porque seica era un dispendio. Agora mesmo ninguén se atrevería a dicir algo así. Isto foi unha gran putada, está morrendo moita xente, hai moitas familias destrozadas, pero se cadra ensínanos a valorar moitas cousas, a non discutilas. Non podemos construír exércitos de mediocres. Hai que valorar os médicos e poñer calquera profesional onde brille, en xeral. Iso é o que ten que facer un bo xestor e falo de toda a administración pública, non só da sanidade. A cidadanía ten que apreciar o que ten e protexelo coidando dos seus profesionais. Sempre que hai unha crise algo básico pasa a converterse nun luxo. Cada vez perdemos máis. Lembro as caixas de aforro, a cantidade de fundacións que axudaban os xeriátricos, cantos investimentos públicos se fixeron que acabaron privatizados e funcionando coma o carallo? Todo iso xa o perdemos, xa non existe, xa está en mans privadas. Temos que reflexionar. Non digo que todo pase a ser de dominio público, trátase de apreciar o bo que temos e non soltalo. Iso de que as cousas funcionan só cando son privadas non é verdade. O que hai é que facer unha boa xestión do público. Imaxina que mañá a sanidade é privada. E pasadomañá a policía é privada. Isto converteríase en Robocop. Poderían fusilarte no medio da rúa sen mediar palabra. Hai que apreciar, valorar e coidar os medios públicos: os da seguridade do Estado, a sanidade, as televisións e os medios públicos, a educación… Xeralmente, o público tende a mirar cara a toda sociedade, cara aos máis vulnerables. Coa ruína das caixas de aforros desapareceu moita obra social, nenos en campamentos, actividades para maiores, apostaban pola cultura, pola poesía, pola pintura, polas artes escénicas… e todo iso perdeuse. Non pode ser. Marcharon todos de rositas. Malvendemos todo e quedamos sen nada. Sen nada propio. E xa está.

Están pasando cousas rarísimas. É un dos peores momentos da historia para a cultura e ao mesmo tempo é un dos mellores momentos da historia en canto a consumo de cultura.

Este confinamento estalo vivindo coa túa muller, que é médica. Sabes de primeira man o que está supoñendo esta situación para os profesionais. Como é confinamento cun deles?

Durmo co can! Estamos separados na mesma casa, porque ela non me quere poñer en risco. Cumpre cos protocolos de limpeza no hospital e, ao chegar á casa, outra vez. Sabes o jodido que é estar 50 días confinados e non poder darlle un bico ou unha aperta á túa muller? Xa non falo de máis… (risas). Arroupala, que está currando todo o día coma unha cabrona. Eu o único que podo facer é ter a casa limpa, facerlle a comida e intentar que estea o máis cómoda posible. Pero hai momentos en que ela tamén precisa un abrazo, quere chorar, ou está ata os huevos… É duro. Non me podo imaxinar o que foi para a xente que perdeu familiares e non puido nin despedirse. Creo que debemos aprender disto e se non aprendemos disto é que merecemos a extinción. Están pasando cousas rarísimas. É un dos peores momentos da historia para a cultura e ao mesmo tempo é un dos mellores momentos da historia en canto a consumo de cultura.

Pensaches en como sería todo isto sen música, sen series, sen cine, sen literatura, sen arte, en definitiva?

Quedaríanos mirar pola fiestra e denunciar o veciño! (risas). Pouco máis poderías facer, sacar o teu lado máis mamarracho, máis chungo. A cultura fainos mellores persoas. E por cultura refírome a algo moi amplo, aquilo que dicía Álex de la Iglesia cando a definía como “o que fai que non te suicides”. Xa falo directamente de supervivencia. Algo que che aporte e te entreteña, pero non só iso: que faga que vexas a vida doutra maneira.

Esta crise chegou e detivo vidas, proxectos, traballos… ti en concreto estabas preparando a túa próxima longametraxe e xa fixeras castings para adolescentes en varias vilas galegas. Como levas o parón?

É complicado. Nós tiñamos o casting dos rapaces case feitos e cando iamos xuntalos pasou isto. É unha peli de aventuras de adolescentes en Galicia nos anos 80, algo tipo The Goonies, pero sen elementos paranormais. É algo máis Verano Azul, unha historia de rapaces no verán, de bicicletas. É unha dun grupo de amigos e eu precisaba velos interactuar e convivir para ver como funcionan entre eles. Queremos iniciar o traballo de novo, pero non sabemos cando se poderá, nin a que prezo. Non sabemos se se poderá xuntar a xente, se será seguro, se poderemos rodar no verán, nin en setembro. Traballarei con menores, non sei como estará o tema dos permisos das familias. Estamos nun momento de incerteza enorme. Cada un preocúpase do seu: os hostaleiros están agobiados por se poderán manter as nóminas dos camareiros poñendo tres mesas en lugar de dez e eu estou preocupado por se poderei rodar, ou se se nos pon enfermo un actor, que facemos? Un dos retos deste proxecto é rodar na Ribeira Sacra. Teño moitas ganas de que se vexa nos cines.

Daquela será unha rodaxe como a vendima da zona, heroica…

Heroica, si. A peli distribúea Warner Bros e faime moita ilusión que se abra o plano do logo da Warner e apareza a Ribeira Sacra. En plan: a globalización chegou a isto. Como pasaba en O Descoñecido, cando abría a imaxe e se vía A Coruña. Algo feito por galegos. Algo que nin soñaba.

Que buscabas neses rapaces? Eran xa profesionais ou todos amateurs?

Eran todos amateurs de entre 13 e 16 anos. Buscamos todos os perfís. As directoras de casting xa teñen as personalidades dos personaxes perfiladas e van encaixando aí os actores. Está o gracioso, o medorento, o patán, o campión… buscamos todos os estereotipos, pero ao mesmo tempo todos teñen moitas máis vetas. Se buscas o chistoso na proba xa ves se o rapaz ten chispa ou se é tímido, ou se é sensible. E precisamos que non se corten, que non cheguen á rodaxe e queiran marchar para a casa. Eu teño a experiencia de O Descoñecido, onde traballei con dous nenos, unha nena de 14 e un neno de 9 e foi espectacular, pero saíron dunha criba moi gorda. Tamén agora en La Unidad traballei cunha nena que nos deixaba a todos coa boca aberta. Elocuente, daslle acción e está coma se non pasara nada. Buscamos iso: que ao dicir “acción!” a xente non note que estamos rodando. Ten que ser a vida, ten que ser real.

O Descoñecido, a túa primeira longametraxe, gañou 12 premios Mestre Mateo, dous Goya, oito nominacións. Era a túa ópera prima, pero non o teu primeiro traballo, xa sacharas moito antes…

Eu empecei facendo curtametraxes, despois fixen Mar Libre para TVG e foi Mar Libre quen me abriu a porta de Vaca Films e de Luís Tosar, que foron os que me abriron a porta de O Descoñecido. E O Descoñecido abriume a porta de A Sombra da Lei, e de aí a La Unidad, polo medio con dous anuncios moi potentes para Estrella Damm, e de aí a poder dedicarme ao meu soño. Sen as cousas de atrás non sairía nada. E en todo este percorrido hai algo fundamental: eu, por riba de todo, non quería volver á TVG, todo o que facía era para poder saír de aí. Cando fixen O Descoñecido estiven en Venecia, en San Sebastián e nos Goya, e cando tiven que volver a unha cabina a poñerlle os copyright a Shin Chan a miña cabeza estoupou. Non entendía nin onde estaba, paseino fatal. Estiven descontrolado e non sabía a que mundo pertencía. Mentres traballaba na cabina estábame chamando o produtor de Amenábar ou xente de Fox e de Warner. Pero isto que cojones é? Ese momento foi duro, pero axudoume a coñecerme a min mesmo, a centrarme, a valorar as cousas e a seguir loitando, a non acomodarme e a continuar sendo competitivo. Non sei onde me levará a vida, pero mentres poida seguir contando historias seguirei camiñando.

Canto axudou a experiencia laboral? O feito de ser montador de profesión non fai que rodes as escenas pensando xa na montaxe, que visualices os planos na rodaxe como finalmente van encaixar?

Vouche dicir unha cousa. Xa con tres proxectos grandes feitos podo dicir que sempre foi unha vantaxe enorme ser montador porque optimizas moito a rodaxe. Escolles os planos que necesitas e non rodas por rodar nin tiras material. Pero iso tamén é perigoso porque os produtores agárranse a iso para facer plans de rodaxe cada vez máis estreitos. É un erro, como caer nunha cadea de montaxe dunha grande empresa: a camiseta ía de puta madre pero se lle quitamos esta manga vale igual e se eliminamos a outra tamén, e acabas facendo unha camiseta que non ten nin pés nin cabeza. Hai que equilibrar. Para min é unha vantaxe ser montador porque xa monto na miña cabeza, pero ás veces tamén necesito probar, cambiar cousas, rodar de máis para darlle outra volta.

Ou para ter unha rede de seguridade. Algunha vez na sala de montaxe temiches quedar xusto de material?

En O Descoñecido sobrounos só un plano! (risas), imaxina como estabamos: acojonados. E en A Sombra da Lei fixen planos con actores a unha toma. Iso non pode ser. Tes que ter tempo para facer as cousas e traballar con gusto. Non tirar por tirar, pero si ter marxe de manobra para poder mellorar e poder contar as cousas de xeito diferente ao que tiñas planeado; nas rodaxes poden cambiar os puntos de vista e o que tiñas planificado, cando chegas alí, se cadra non funciona. Necesitamos experimentar, explorar. E os actores tamén precisan tempo para poder sacarlles a verdade e o xugo necesario ás historias.

Nese proxecto comezou a túa historia de amor con Luís Tosar?

Si, claro, é que é moi difícil non estar namorado de Luís. É un actor espectacular, intuitivo, natural, cunha verdade brutal. Se o metes nun hospital pode facer dende o papel do que limpa as habitacións ata o do director do hospital ou o do conselleiro de Sanidade. Pode facer todos os papeis e cres todo o que faga. Pode facer de muller se quere. E ademais ten un lado humano tan potente… é tan bo tipo, é tan doado traballar con el, nunca protesta por nada, se o deixas a el para o final non di nada, ego cero. Xuntar esas dúas cousas nunha persoa é extraordinario, como non vas estar namorado del?

En O Descoñecido o seu papel espertaba no espectador todo tipo de sentimentos. Pasabas de odialo cando era un banqueiro especulador e estafador coas preferentes, ata chegar a empatizar totalmente con el cando estaba atrapado no coche cos seus fillos e unha bomba…

Iso ten moitísimo mérito. E máis aínda metido nun habitáculo onde só podes funcionar do tronco para arriba. Estás comprimido, apretado e con dous nenos dos que Luís tiraba moito, sempre animándoos porque eran noveis. O que fai Luís nesa película é dificilísimo, aproveita coma ninguén eses mecanismos de guión que fan que ao final o que queres é que ese pai salve os fillos. Non che importa que fose o tipo máis mesquiño. Empatizas coa historia humana que hai detrás, aínda que fose un cabrón.

Era un personaxe que retrata moi ben o poliédricos que podemos ser os seres humanos. Ninguén é malo de todo nin bo de todo, estamos todos nunha escala de grises, algúns máis claros e outros máis escuros, non?

Penso que xa facemos personaxes máis complexos no cine ca na realidade. Parece que estamos nunha trincheira tirándonos pedras uns a outros. Non entendo isto dos bandos e das cores. Ninguén é só dunha cor, ninguén pode ser incuestionable, nin as súas decisións. Podo estar dacordo co que di algún político do PSOE e, ao mesmo tempo, recoñecer que outro do PP está dicindo algo coherente e que outro de Podemos está facendo ben as cousas. Iso pasa nos concellos, onde hai moito achegamento e goberna o que mellor cae ou o que mellor o fai. O partido no que milita case é o último. Temos que ser máis críticos e non comprar todo o que veña do Hipercor porque se cadra o Gadis ou o Mercadona tamén teñen algo bo nese momento. Non debemos centrarnos nun discurso único, nun pensamento único, veña de onde veña. O que nos fai humanos e evolucionar como sociedade é ter un pensamento crítico, global, aberto e, sobre todo, empático. Poñernos no pelexo doutra xente.

Como mesturas esa empatía e a preocupación social coa acción?

A acción pola acción non funciona. Se non hai un compoñente emocional que te conecte cos personaxes é coma estar vendo unha parede. Nada impactará dentro de ti. Tamén no outro extremo, no cine máis contemplativo, hai moitos farsantes e moitos flipaos que miran un tipo comendo un limón durante unha hora e din que aí ven El ocaso de los dioses. Hai que ser analíticos e cando che contan ben unha historia ten que chegarche dentro. O Descoñecido tiña unha capa de entretemento moi grande, outra capa informativa do que estaba pasando na sociedade neses momentos e outra capa humana, a dun pai cos seus fillos e a doutro personaxe que se sentiu estafado. Empatizas con todos. Do contrario sería unha película de robots e só empatizas co robot cando quere sentir, cando se vai volvendo humano. Se estás vendo Star Wars e te emociona un becho cunhas orellas enormes sempre é porque está tendo compoñentes humanas. Se non, non funciona.

Como foi estar nominado a Mellor director novel coa primeira película?

Todo o que pasou con O Descoñecido foi unha voráxine tan forte que é como ser un aprendiz de surf e que te envolva unha onda catro veces. Foi difícil asumir algo tan intenso, tan brutal. Pasaba de estar nunha cabina de montaxe de catro metros por catro a estar nunha alfombra vermella con George Clooney e Monica Bellucci, e de volta á cabina. Hostia, isto que cojones é? Que che veñan falar representantes, que che pregunten se che interesaría traballar en Hollywood… que despois todo iso queda en nada, pero xa o feito de que cho digan é incrible. Un regalo. Un chute de adrenalina.

Canto de mal che caeu aquela noite Daniel Guzmán?

(Risas) É bo tipo, non me cae mal. Máis ca por min, doeume polos meus pais, porque estaban moi ilusionados. Estaba claro que ía ser para el, xa viña de gañar en Málaga, é moi querido na profesión, cae moi ben, é un gran tipo. Non pasa nada. Gañou porque o merecía e xa está. Oxalá nos volvesemos ver nesa situación moitas veces, aínda que eu non gañase nunca.

Hai dúas escenas na película que sorprenderon moito: o helicóptero na praza de Vigo e a persecución no paseo marítimo da Coruña. Nunca se fixera nada así en Galicia…

Nin en España! Facer un plano secuencia tan complicado coma o que fixemos no paseo marítimo nunha soa toma é moi difícil. Fomos uns ousados, pero eu non lle teño medo a nada. Respecto si, medo non. Todo se pode facer. Hai que planificalo ben e rodearte dun equipo de xente moi boa. Ver emocionados o director de fotografía, o director de arte, o axudante de dirección, xente que fixo 200 películas e estaban nerviosos coma se fosen amateurs. Iso foi impagable, subir con eles no coche que vai en paralelo gravando, coma se fosemos todos nenos, nenos xogando.

A Sombra da Lei, a túa segunda longametraxe, gañou tres premios Goya. Aí volviches asumir retos, con máis planos secuencia ambiciosos…

O plano secuencia é unha ferramenta máis que temos os directores para contar algo. A min gústanme moito. Pero ás veces caemos no erro de amosar máis músculo do que o plano pretende. Cando os espectadores ven máis o plano có que está pasando nel é un problema. Se sucede, está desvirtuado. Moita xente dixo que caera nese erro. Pode ser. Hai un plano secuencia no capítulo cinco de La Unidad, o único que hai en toda a serie, que é o máis complicado que fixen na miña vida. E creo que tamén é o máis acertado que fixen (risas), porque era a mellor maneira de contar o que pasa nese momento da trama.

Tampouco se fixera nunca unha historia de gánsters en Barcelona nos anos 20. Como te atreviches?

A min gústame facer cousas novas e creo que tamén é bo para a industria. Por que? Pois porque dentro duns anos virá alguén que fará unha peli de gánsters de puta madre porque xa a fixo alguén e pode mellorala. A Sombra da Lei foi de tolos, competir nese xénero coas películas que se fixeron en Hollywood sobre iso, a maioría delas obras mestras, foi unha tolemia. É unha peli bonita, fixemos un traballo chulo, unha película sinxela, de moitos personaxes que conta moitas cousas. Hai xente á que lle gustou máis e outra á que non lle gusta. Eu aprendín moito, como o difícil que é facer películas de época en España.

Estamos conseguindo xente máis ignorante e máis vulnerable á manipulación, cando deberiamos ser máis críticos e máis esixentes.

Tamén tiña a súa capa social: feminismo, loita sindicatos-patronal, corrupción… por que cen anos despois todo iso segue nos titulares?

Porque somos persoas e os humanos cometemos os mesmos erros unha e outra vez. A historia debería estar para aprender dela e non repetir os peores episodios. Agora estamos nun momento en que a propia historia se cuestiona. Hai discursos que fan que a xente xa dubide do que foi real. Por iso creo que é fundamental que a Historia sexa unha materia das máis importantes na escola. Igual cá Filosofía, sobre todo nos tempos que corren, de individualismo, e ao mesmo tempo de contacto con outras civilizacións e culturas que pensan diferente. É máis necesaria ca nunca. Hai que ter moito máis coñecemento das persoas e do mundo. Estamos conseguindo xente máis ignorante e máis vulnerable á manipulación, cando deberiamos ser máis críticos e máis esixentes.

Se toda a información que somos quen de dixerir ten que entrar necesariamente en 140 caracteres podemos chegar a cuestionar que a Terra é redonda ou que as vacinas funcionan. Falta contexto?

Ou que Franco deu un golpe de Estado! Se empezas a escoitar que foi unha chegada ao poder lexítima a xente empeza a dubidar de todo, sobre todo xente nova que non tivo ese espírito crítico ao formarse. Corremos o risco de formar un exército de mentes simplistas que non se cuestionan nada e son perigosísimas. Sorpréndeme moito ver políticos falar no Parlamento ou no Congreso dos Deputados coma se fosen robots, falando de cousas coma se non existiran e non pasaran nunca. Asústame. Cando ese tío teña que decidir que morra a metade da poboación farao. Acaba de dicilo Bolsonaro no Brasil. Que morran, que non é problema meu. Como Donald Trump. Temos un problema grave de falta de contexto. Consumimos a tal velocidade que non contrastamos nada, consumimos un titular e outro, non reflexionamos, non cuestionamos. Esta situación debería ensinarnos a parar. Non a involucionar, pero si a tomarnos algo de tempo. Nunca tan necesario foi o xornalismo como agora. E nunca estivo tan en cuestión coma agora. Hai que contextualizar, deixar falar a xente, explicarse, ler con atención. Lemos demasiado rápido, non nos paramos nos detalles. Poucas publicacións inclúen os detalles.

Hai quen di que estas entrevistas se lle fan longas…

Iso é bo. A xente seguramente estea lendo co Facebook aberto, co Whatsapp, co neno, coa muller e a prima, mandando un meme con algunha gilipollez, e facendo o curro. Iso é o que está pasando hoxe en día, por iso hai tantos bulos circulando, por iso a xente retwittea cousas que son mentira. O concepto de globalización e de consumismo masivo tamén chegou á comunicación. A xente está aparvada e xa non distingue a verdade da falsidade. Urxe unha renovación xornalística que intente expulsar os malos profesionais, apartalos, deixalos en evidencia. Se tes un restaurante, dás comida de puta madre, con boa materia prima, págaslles aos teus empregados de puta madre e enfronte ponse un pavo que ten os traballadores ateigados, non lles paga a seguridade social, cociña co que tiran nos supermercados e faiche a competencia, vai vir Sanidade e péchalle o local. Ten que haber unha Sanidade do xornalismo. Pola nosa saúde mental e pola nosa saúde como sociedade. Vai chegar un momento en que chegue un pequeno ditador e a poida liar. O que está pasando en Estados Unidos pode ser un exemplo. E a xente acaba meténdose desinfectante nas veas. O outro día dicíame un amigo guionista, un dos mellores que coñezo: se hai xente que se inxecta desinfectante porque o di Trump, esa xente sobra. Que pode aportar unha persoa así á sociedade? El dicíao de broma, claro, pero por deixarse enganar e non contrastar, pasou o que pasou co Brexit, algo que vai acabar levando os ingleses a moitísimos problemas. Estados Unidos tivo un papel crucial nese triunfo do leave. O obxectivo é acabar coa Unión Europea, cada vez máis desunida e despois pescar nese caladoiro. Acabarán montando aquí as súas fábricas, poñendo a materia prima ao prezo que queiran, pagando os salarios miserables que consideren e recortando todos os dereitos. Igual que as grandes empresas españolas e europeas tamén se están aproveitando diso na China ou en Bangladesh. O problema globalizado volve, non queda alí. Se danas nalgún lado, iso vai vir de volta. É coma o karma. Debemos aprender diso e ter comportamentos cívicos. Non é o momento de cuestionar a Unión Europea, é o momento de defendela, de estar máis unidos ca nunca. Que realmente sexa unha loita colectiva e global contra unha pandemia. Teñen unha misión humanitaria, se non a cumpren, para que están? Espero que con todo o que está pasando os populismos caian polo seu propio peso, pero non estou seguro. Porque pasar de Barack Obama a Donald Trump, xa me dirás.

Pero a xente votouno, a el e os Bolsonaros que hai polo mundo…

Porque moita xente pensa coma eles e outros pensaron que lles ían solucionar os seus problemas. Equivocáronse. Hai persoas que votan por castigar, outras por convicción e outras porque están sufrindo agravios e cren que ese señor vai defender os seus intereses, porque identifican como inimigo o máis débil. Quen me quita o traballo? Os inmigrantes. Quen fai que as listas de espera sexan máis longas? Os inmigrantes. Focalizas o perigo na rama social máis débil, na que non se pode defender. É moi vilán, moi cabrón. Pero logras que a xente te crea. Tamén é verdade que tras crises profundas que xeran grandes desigualdades os populismos baratos teñen moita máis audiencia. O de VOX paréceme terrible. Terrible. Así cho digo. Co que avanzamos na sociedade, co que loitamos para conseguir os dereitos que temos, que alguén se poida plantar no Congreso dicir as burradas que din, cuestionar todo o que conseguimos con tanta suor e con tantas mortes. Como me parece terrible que haxa un alcalde coma o de Ourense. Hai moita xente que traballamos para quitarnos estereotipos de enriba, para quitarnos estigmas e personaxes así fannos involucionar décadas. Debemos castigar a mentira. Todo o que prometeron os defensores do Brexit demostrouse que era mentira. Todo. Se hai políticos que ao chegar ao poder demostran que as promesas que fixeron eran mentira hai que castigalos nas urnas. Igual que me parecen terribles as declaracións dos independentistas cataláns neste momento.

Nese ano en que empezaban moitas esperanzas e loitas por eses dereitos dos que falas naciches ti, en 1975, en Monforte. Que referentes audiovisuais te conformaron naquela época?

Moitísimos. A televisión foi moi importante na miña vida. Todos nos criamos co Un, Dos, Tres, con Verano Azul, con chistes de Eugenio, con Martes y Trece e o programa de fin de ano, con El Coche Fantástico, El Equipo A, con V… E co cine. Había un cine en Monforte, o Teatro Lemos, onde vin E.T. e as películas que máis me impactaron; alí agardabamos horas por unha entrada, fumábase, berrábase, botábannos cando faciamos ruído… Nunha vila pequena todo o mundo se coñece. Estou namorado de Monforte. Gústame vivir en Santiago, pero volver alí é volver á casa. Dende que morreu a miña nai cústame chegar a esa casa e que ela non estea, é moi duro para min. Pero está meu pai, os meus amigos de sempre, a miña irmá… moitos veciños que me queren e mo demostran cada vez que vou. Hai algo aí, nunca podes prescindir das túas raíces, especialmente nos malos momentos. O galego pode ser malo co veciño, somos moi minifundistas, pero nos momentos malos sempre arrimamos o ombreiro. Podes ter un veciño que non che fala, pero cando vén ao tanatorio ves que é sincero, que non desexaba que nada malo che pasase. Ao mellor chámache fillo de puta, pero non quere que che pase nada malo. Non se falan entre eles, pero se hai un incendio todos acoden. Despois do lume pode que volvan a non dirixirse a palabra. É algo que me flipa, no malo estamos unidos. Pasou no Prestige e noutros casos. No bo se cadra somos máis capullos. É algo máxico que temos.

Cres que a túa nai, cando comprou aquela videocámara para gravar a comuñón da túa irmá, sospeitaba que podía estar cambiándoche a vida?

Seguro que non. Era moi cañera, dábame moita caña. Dende “deixa de facer o imbécil”, algo que me dicía constantemente, ata “non tes nin puta idea de gravar, para quieto coa cámara, fai o plano así” (risas). Cando xa estaba na tele e empecei a gañar os primeiros premios coas miñas curtas dicíame “mira Daniel, a ti que non se che nuble a vista con isto das curtas, ti mantén aí o teu traballo na Galega, a ver se podes sacar a praza e quedar aí, que isto das curtametraxes non che vai durar moito, non te creas nada”. Lembro chamala para contarlle plans de rodaxe, proxectos e ela contestaba “moi ben, fillo, e o traballo que tal?” (risas), “fillo, iso son pasatempos, o traballo é o outro”. Facíame moita graza. Cando fixen O Descoñecido e empezou a ver que isto ía en serio, deixei a tele e dicíame “ai fillo, non perdas a praza, non te vaias de aí”. Eu intentaba explicarlle que iso non me facía feliz, que eu quería contar historias e que prefería arriscar o tempo que durase antes ca ser o que era alí, un morto en vida. Non pode ser que con trinta e pico anos esteas morto, que vaias cada día a un sitio por sistema. Non podía concibir iso. E non era porque eu me crese mellor ca ninguén que traballase alí. Era porque eu me sentía mal comigo mesmo. Vía que tiraba os días ao lixo, un tras outro. Xerábame unha frustración que non me deixaba sentirme ben comigo mesmo nin cos demais. Parte dos erros que cometín con persoas na miña vida foron por iso. Por sentirme mal, en autodestrución permanente. Iso faiche ser peor persoa. Agora que me dedico ao que me gusta son mellor persoa porque son máis feliz, porque podo dedicarme ao que me gusta. Tamén o paso mal, as críticas fante sufrir, pero forma parte de estar vivo. Iso era o que intentaba transmitirlle á miña nai. Antes de morrer houbo un momento en que parei a serie cando iamos empezar a rodar porque ela se puxo moi enferma. Tivo un cancro que a levou en dous meses. Cando os médicos nos dixeron que lle quedaba unha semana de vida eu díxenlles aos produtores que tiña que marchar para a casa porque tiña que pasar con ela os seus últimos días de vida, se non ía non mo ía perdoar nunca. A resposta de Movistar foi marabillosa, impresionante. O xefe de Movistar, Domingo Corral, chamoume para darme o seu apoio e eu díxenlle que entendería que contratasen outro director para facer o proxecto se a situación se alongaba. El contestou “La Unidad es ti e paramos a serie. Cando te incorpores seguimos adiante”. Impresionoume de verdade. Eles poden contar co director que queiran en calquera momento. Foi un exemplo de humanidade enorme, dunha grande empatía. Eu estaba falando no piso de arriba e cando baixei á habitación da miña nai sentei con ela, miroume á cara e díxome: “tranquilo fillo, que isto vai durar pouco. A semana que vén poderás volver rodar e quero que lles demostres que es o mellor” (silencio). É a hostia. E así fixen. Foi brutal porque ela non escoitou a conversa, pero sabía que algo pasaba. Non houbo un día desa rodaxe que non pensase nela e non llo dedicase a ela. E así será con todo o que eu faga. Así era a xente que me criou e así concibo eu a vida. Apostar polos que te queren e intentar non defraudar. Foi unha experiencia moi potente que me acabou dando moita gasolina para traballar. Foron 18 meses seguidos de rodaxe, unha serie durísima. Sen o equipo, que foi marabilloso e me axudou moito, non podería. Son experiencias duras, pero acaban facéndote mellor persoa. E incluso mellor profesional.

Seguro que aí xa te perdoara por borrarlle as súas cousas cando ti gravabas por riba nas súas cintas…

(Risas) Iso é mítico. Lembro un día que lle quería amosar a unhas amigas algo que ela gravara e cando puxo a cinta só había paranoias miñas. Chupei unhas boas hostias por aquilo. Pero teño que dicir que me pegaba menos do que eu merecía.

De neno celábame moito da miña irmá, paseino moi mal. Unha vez marchei co seu carriño de bebé e tireino por unhas escaleiras. Con ela dentro, por suposto.

Eras traste?

Malo, malísimo. De pequeno e tamén na adolescencia. De neno celábame moito da miña irmá, paseino moi mal. Unha vez marchei co seu carriño de bebé e tireino por unhas escaleiras. Con ela dentro, por suposto. Non pasou nada grave, pero ese día ardeu Troia na casa. Despois tiven unha adolescencia moi jodida. Estaba moi unido a un tío meu pouco maior ca min, adoitabamos ir pescar xuntos. El morreu afogado mentres pescaba. Eu tiña 14 anos, unha época en que todo cambia, en que empezas a levarte mal cos teus pais ou a velos doutro xeito, a cuestionalo todo. Iso, unido ao feito de que non era capaz de entender esa morte fixo que estivese moi perdido. Non me gustaba nada do que estudaba ata que cheguei a Imaxe e Son, aí atopei o meu lugar. Aos 17 anos reconcilieime comigo mesmo, cos meus pais e empecei a ser adulto e deixar de comportarme coma un mequetrefe.

Un grande estrés na adolescencia é esa necesidade de encaixar. Sentíaste un friki, sempre fóra de lugar?

Era un friki absoluto. Intentaba agradar a todo o mundo e, cando intentas agradar tanto, ao final cágala. Hai que ter personalidade. Tirar cara adiante co que che gusta e a quen non lle guste, que se joda. Así de claro. É o que lles digo a todos os nenos aos que me deixan ter acceso (risas): loita polo que che gusta porque vai ser o que te faga diferente, único e seguramente feliz.

Mentres os demais xogaban ao fútbol, ti a que te dedicabas?

A cantar na igrexa e a estudar música (risas). Levaba a todas partes un órgano enorme máis grande ca min e todo dios me puteaba “vaia peineta levas… que tes aí, un xamón?”. A xente víame como un becho raro, eu quería xogar ao fútbol coma os outros, pero non tiña nin un pouco de talento. Tanto como para a música, por certo. Os colegas ríanse de min porque cantaba no coro, facía galas de tenor lírico… e iso aos 15 anos é imperdoable. Non había unha puta tía que me mirase á cara (risas), como ían querer saír con ese puto friki? Molaban moito máis o da moto de puta madre, o que xogaba guai ao fútbol, o campión… ou polo menos alguén que non sexa un raro. Eu estaba no último escalafón.

Cantabas na igrexa porque eras moi relixioso?

Igual de relixioso que eramos todos naquela época. Estudaba nos Escolapios, a misa aburríame profundamente e, se cantaba, pasábame máis rápido (risas). Tan simple coma iso. Pasábao ben cantando, aos curas gustáballes como o facía, pagábanme un aguinaldo, 25 pesetas para chuches ou cromos, e zafaba de aburrime na misa ou axudar no altar, que era un coñazo. Así pasei algo mellor esa etapa.

Fracasar e sentirme un friki deume un aguante espectacular.

Falando de ter personalidade, canto custa no teu mundo dicir que admiras máis a Spielberg ca a Bergman?

Iso sempre o sufrín dende que empecei a facer cine. Que se risen tanto de min na adolescencia foi positivo. É malo que che dean unhas hostias ao saír do instituto ou que te acosen e non te deixen vivir. Pero que te cuestionen e teñas que defenderte é un adestramento para a vida real, cando xa non estean papá e mamá para protexerte de todos os animais que hai por aí, especialmente nas redes sociais. Creo que sobreprotexemos demasiado os rapaces. Deixemos que fagan o ridículo, que aprendan. As risas dos teus colegas sempre son máis crueis cá bronca de teu pai. E ser aceptado nese círculo é máis importante ca levar unhas notas de puta madre á casa. Síntoo moito, pero é así. Deberiamos ensinarlles aos nenos a defenderse, con argumentos. A ti gústache tocar a gaita? Pásalo ben tocando? Pois toca, hostia, se te fai sentir libre, adiante, que eu son feliz de verte contento. Fracasar e sentirme un friki deume un aguante espectacular, unha forza impresionante para turrar cara adiante e levantarme tras cousas que me tombarían se meus pais me protexesen de todo. Serviume para que aquelas veces en que se rían de min nos festivais cando dicía que quería ser Steven Spielberg ou Tony ou Ridley Scott me la sudase. Dos cen que sodes neste festival, 99 queredes ser Bergman. De puta madre; cando haxa un curro vanmo dar a min. Hai que distinguirse, diferenciarse, ter o teu propio selo. Isto vale á hora de facer unha película, de facer unha entrevista, de vivir. O outro día morreu Michael Robinson. Non era o mellor comentarista nin foi o mellor futbolista. Pero era cercano, único, inigualable, inconfundible. Auténtico. Iso que te fai auténtico é o que tes que explotar. A min dáseme ben a acción, xa dende as curtas. A min non me chaman para facer Gritos y Susurros. A min chámanme para facer pelis de policías e movidas así. Eu son honesto. Así morrerei facendo o que me gusta, se me deixan.

Cantas veces che dixeron que non servías para isto?

Cada quince días (risas). Dincho e fancho sentir. Se hai xente que cuestiona a Nadal, a Gasol, a científicos de prestixio, persoas con curriculums impresionantes… como non me van cuestionar a min? É normal, o raro sería o contrario. Vivimos de cuestionalo todo constantemente. Vivimos na era da sobreopinión. A miña avoa dicía “Daniel, se non tes nada bo que dicir, cala a boca”. Iso sería aplicable a case todo o mundo agora. Todo o mundo sabe de cine, de fútbol, de política, de neurociencia, de cambio climático, de robótica cuántica, de virus tropicais… pero cala a boca, hostia. Por que temos que opinar de todo? Se vas a un restaurante e non che gusta a comida, por que tes que poñelo a parir? Hai 2.000 restaurantes, non vaias a ese e cala. Pasa igual coas películas. Mira que non terás opcións. Se non che gusta a miña, non a vexas. Parece que se non entras en Twitter a opinar de algo non es ninguén. Se non te sitúas a favor ou en contra de algo automaticamente es sospeitoso do contrario porque non dis nada. No me sale de los huevos dicilo, por que teño que manifestarme constantemente sobre todo? Por que teño que ser o máis imaxinativo nun tweet para que todos vexan que son culto ou facerme a foto diante da estantería chea de libros? É todo postureo, cada vez hai menos autenticidade. No fondo parece que se trata de que a xente auténtica deixe de selo, para que entre a formar parte do exército de mediocres que segue a onda vital A ou a onda vital B. Négome. Se á xente non lle gustan as miñas películas, dame igual. En serio. Vou deixar de traballar? O cociñeiro que recibiu unha mala crítica vai deixar de servirlles comida aos que si lles gustan os seus pratos? Fago cine para os que lles guste o meu cine. E á xente que non lle guste excusa vir velo. Que non sufran. As redes sociais son o mellor exemplo disto. Instagram é “vouche demostrar que vivo mellor ca ti nun sitio mellor ca ti”. Twitter é “vouche demostrar que sei moito máis ca ti de todo, ata de se vas mal ao baño e non comes ben”. Alguén está dándoche  leccións constantemente. Só uso as redes para promoción. En Instagram colgo fotos do meu can e do meu gato. Non me interesa a vida dos demais. Si me interesa compartir experiencias, si me interesan a música, o cine, a opinión creativa, a recomendación creativa. Non me interesan as lapidacións, os dimes e diretes, as fake news, os cotilleos, o que vai de malote para facerse un nome e ter dous millóns de seguidores cando non pegou un pau na súa puta vida. Non vou con esa peña. Apartaríaos do sistema, fóra da miña vida. Dende que morreu a miña nai sepárome cada vez máis da xente que non me interesa, cárgante de mal rollo. Antes lía Twitter e atopábame mal, con enerxía negativa, triste. Pero que é esta merda? Fóra. Eu era máis feliz antes, cando mercabas unha revista de cine, lías unha ou dúas críticas e tirábala. Falaba cos meus colegas da peli que acababamos de ver, a uns gustáralles e a outros non, tomabamos unhas cañas, botabamos unhas risas e ata outra. Non esta tolería das redes: mira, que ademais de director son chistoso e imaxinativo, e actor, e community… Agora parece que hai que ser de todo. Descansa, home, descansa. As redes interésanme para cousas creativas, que me aporten. Non para a política. Eu collo o meu voto cando toca e opto por quen penso que pode beneficiar máis a sociedade. Deberiamos ter coidado coa xente que pon en cuestión iso tan básico: que un día non poidas depositar un voto nunha urna ou que teñas que votar determinado partido por obriga.

Cres que é posible que cheguemos a iso?

Ti pensabas que era posible que unha pandemia global nos metese na casa 50 días? De pandemias estivo a historia chea. De ditaduras e de fascismos tamén. Iso xa pasou. Eu quero pensar que non, que a propia sociedade expulsará os inimigos da democracia. Temía que VOX entrase no sistema, pero se cadra é bo para que o propio sistema o elimine. Pode que iso faga que a xente se decate de que se equivocou co seu voto, quizais así poidan comprobar que lles estiveron vendendo unha moto. Toda persoa ou partido que veña poñer en risco a posibilidade de exercer dereitos democráticos debería ser expulsada do sistema co voto da propia sociedade.

Dani, somos tribo?

En Galicia moito, moito. Pero hai que ter coidado: da tribo á seita hai un paso. E a min as seitas non me gustan. As da miña profesión menos. A xente que se mete en etiquetas e só mola o que fan eles, e que pensan que só polo feito de non facer cine en galego son menos galego ca eles, non me gusta. Tampouco soporto o contrario, que alguén menosprece ou trate peor un traballo por estar feito en galego. Eu creo que os creadores deben ser libres para contar historias no idioma que lles dea a gana. En Galicia temos un compromiso co noso idioma, non debemos descoidalo. Para iso temos tamén unha televisión pública e esa é a súa principal virtude. Cando estudaba nos Escolapios lembro como á xente que viña das aldeas lles chamaban paletos por falar galego. Iso vivino. E dei máis hostias que dios por iso. Eu era dunha aldea, meus pais falaban galego, eu non podía soportar esas discriminacións por falar a nosa lingua, que nos diferenza, que nos dá unha identidade marabillosa, sen desprestixiar o castelán, que bonito é ter dous amores, que bonito poder narmorarte en varios idiomas. Oxalá soubese máis idiomas, podería namorarme doutras realidades e doutras culturas dun xeito máis cercano. Os idiomas están para escoitarnos, para entendernos, para coidarnos entre nós. A seita non me interesa. A tribo si.

DANI DE LA TORRE, en poucas palabras

Reflexións de DANI DE LA TORRE sobre…