Guadi Galego: “A cultura non debe ser gratuíta, debe ser accesible”

Guadi Galego leva 23 anos dedicándose á música de xeito profesional en Galicia. Moitos recoñecen a súa voz, identifican as súas letras, saben dos seus premios e éxitos, mercan os seus discos e van aos seus concertos. Admírana, si, pero… coñécena? A outros pode que lles soe, sobre todo cando a identifican con Berrogüetto. Haberá incluso quen nunca oíu falar dela. Ata hoxe. Porque Guadi Galego… é tribo.

Cedeira, 1974, aí comeza todo. Ou xa foi antes?

Supoño que todo empeza antes, porque cando naces es froito de quen naces e esas dúas persoas das que naces teñen a súa propia historia e veñen doutras familias, están criadas noutros lugares… todo empeza en Cedeira, pero vindo de Cedeira e da Barqueira, a mestura de meu pai e da miña nai.

Como lembras esa infancia?

Vendo estes tempos que estamos a vivir, decátome de que a miña infancia transcorreu principalmente na rúa. Non teño lembranzas sen estar soa na rúa, creo que empecei a baixar soa á rúa con catro anos, algo que hoxe nos parece case abandono. Criada cos meus irmáns, coas miñas irmás, coas amigas do barrio… Somos seis irmáns, tres mulleres e tres homes, máis os meus pais, máis a miña avoa paterna, que sempre viviu con nós. Eramos sempre moitísimos, teño boa lembranza da infancia. Non tanto na adolescencia.

É un período da vida especialmente difícil, como foi para ti?

O meu caso é bastante excepcional. A miña adolescencia estivo marcada por unha historia familiar moi forte e, ademais, unha historia persoal tamén moi forte, porque sufrín unha enfermidade que me marcou bastante nesa etapa. Por iso creo que teño unha visión un pouco distorcida desa etapa. Eu entrei en contacto con adolescentes de xeito moi tardío e teño unha lembranza algo difusa do que pasou nesa etapa, unha etapa rara na casa, para min, moita actividade académica e xa de relacionarme coa xente a través da música… Hai xente que di que a súa mellor etapa foi o instituto. Para min foi horrible. Eu sempre vou quedar coa madurez. Sempre.

Cando aparece a música en todo ese relato vital?  

Dende o principio, non teño ningún recordo da vida sen música, sen escoitala.. porque a música non só é tocala, é como te relacionas coa música, que soporte che supón. Estes días noto como tamén a xente se resgarda moito na música para pasar este momento, esas cancións que che recordan momentos, familias, momentos vitais potentes. Eu tamén lembro queimar etapas escoitando moita música, a que había na miña casa, que era moi diversa: música clásica, máis tradicional e folk, moita música portuguesa… Ese é o recordo que eu teño da música. Despois veu a que eu fun escollendo.

En diversos paus: gaiteira, pianista, percusionista, cantante, compositora… 

Pero en todo mala (risas). Todo moito e mal, como digo eu. Toco un pouco o piano, a gaita téñoa moi abandonada, a percusión moi pouco, cada vez peor… pero todo suma.

Supoño que dará unha visión moi global á hora de compoñer, como ten que acoplarse todo…

Eu creo que o que fai é que ti toques o teu instrumento, coa túa destreza, pode que non sempre ben, pero acompaña o teu xeito de crear moi persoalmente. Tocas ao teu xeito, vas acompañarte como ti es e sacar o potencial do que ti es. Eu toco o piano para acompañarme, meto uns sons no ordenador para acompañarme… pero danme unha visión do que quero e do que teño na miña cabeza.

Xera moita curiosidade xustamente iso, o proceso creativo: se vai primeiro a letra e despois a música, se primeiro xorde unha melodía e despois a mensaxe, ou cada canción é distinta e ten unha metodoloxía diferente?

Eu creo que é iso último. Pasoume o outro día compoñendo unha canción. Eu sufro dunhas dores que se repiten cada certo tempo, duran moito, nunca sei cando me van dar, nin a clave de por que me dan. Non debe de ser moi grave, porque aquí estou. Pero o outro dia fíxenlles unha canción ás miñas dores. E dirás ti ‘que pode saír de aí?’ Pois saíume unha canción alegre. Primeiro fixen a letra do que me pasa, despois púxenlle a música, despois tiven que adaptar esa letra á melodía… é un toma e daca. No meu proceso, o máis habitual é que saia antes a melodía cá letra, eu creo que son mellor melodista ca letrista.

En serio? Algunhas letras son auténticos poemas…

O que pasa é que ao final é coma todo: cando ti fas as túas propias letras e as cantas ao teu xeito, como ti queres dicilas, non é que o nivel literario sexa excelente, senón que dis o que queres dicir e ao final chegas á xente, que empatiza co que estás dicindo, non porque o digas mellor ou peor, senón porque o dis dun xeito que chega a determinadas persoas. Non sei, isto que me preguntas é algo que teño que analizar. Porque agora, por exemplo, co pasamento de Aute, volvín escoitar moitos temas del e ten algunhas cousas que non entendo como se podía estar a ese nivel, de escrita e compositivo. Veste tan lonxe de todos eses deuses e deusas… pero vaia, estás vivindo outro tempo, con outras historias, con outra vida e ves tanta xente facendo grandes cancións… Eu síntome bastante maior a ese nivel, vexo moitos artistas facendo cancionzazas, veñen marcando dende moi novas. Tan formados. Eu non sabía nada cando empecei, non tiña nin idea, non sabía como funcionaba nada, era todo pura intuición.

E non pode que iso teña mesmo máis valor? Un talento innato que ten que saír por algures…

Eu creo que é unha suma de todo. O talento si, pero hai unha serie de circunstancias que se teñen que dar: hai que estudar, hai que dar coa xente axeitada para poder explotalo, a familia, que te apoie tamén é importante. Eu tiña compañeiras e compañeiros en Cedeira que facían música con tanto talento… e as súas carreiras foron por outro lado porque non tomaron esa decisión, a decisión de dedicarse a isto. E é que tomar esta decisión é difícil.

A escola púxome os pés na terra. A escola é a mellor visión da realidade que podes ter. Toda a miña relación co mundo está baseada na escola, na xente nova, en cales son as miserias e os potenciais da sociedade, que xente necesita, que necesita a xente.

Como se tomou na túa casa o feito de que ti si decidises facer da música a túa profesión?

Non houbo oposición, pero si estaba condicionada a ter que estudar algo máis. E nestes momentos da miña vida é algo que agradezo. Eu son mestra, saquei a oposición, agora estou en excedencia, non me dedico á docencia e estou centrada na música, pero é algo que me deu moita seguridade en min mesma e, sobre todo, moita liberdade para poder crear, porque teño outra profesión. A escola púxome os pés na terra. A escola é a mellor visión da realidade que podes ter. Toda a miña relación co mundo está baseada na escola, na xente nova, en cales son as miserias e os potenciais da sociedade, que xente se necesita, que necesita a xente. Esa outra profesión deume moitas cousas que me complementan, aínda que estea todo ligado, porque son profesora de música. Ver como reaccionan ás músicas que ti lles propós, como se emocionan, como as viven, con que enerxía. Iso é “el test”.

Que percibiches nese test?

Canta máis información distinta, plural, canta máis formación diferente lles entra polo oído, máis abertos están a outros tipos de músicas. Se só escoitas música tradicional, ou só escoitas rap, ou só escoitas reguetón, iso é o que vas ter. Pero se escoitas moitas músicas distintas, que che producen moitas emocións diferentes e es capaz de apreciar e respectar, aínda que unhas che gusten máis ca outras, é moito máis doado.

Como na vida, non? Canto máis abres os ollos e os oídos, máis perspectivas, aínda que sexa para descartalas…

Totalmente, eu son das que pensa así. Moitas veces estamos educando en censuras, eu a primeira coas miñas fillas, pero despois reflexiono sobre como estarei educando. Que é censurar e que é educar na reflexión. Imaxina: imos ver unha película cun compoñente machista importante. Eu dubido. Pero despois é a miña propia filla ou o meu propio fillo os que comentan: ‘este detalle é machista, non?’ Eles mesmos fan a súa reflexión, esa análise de contidos. Penso moito niso. Vou censurar esas cancións que escoita todo o mundo? Non as vou censurar. O que si podemos facer é analizalas, introducirlles outras opcións, que poidan comparar. É delicado. E hai moito debate nisto. Hai poucas cousas coas que son tallante, como por exemplo os contidos violentos. E como nin eu mesma son quen de velos, nin de analizalos, pode que non estea preparada para axudalos.

Que papel cres que debe desempeñar a música no sistema educativo?

Debe ter un papel fundamental. A música é un contido absolutamente vehicular que ten que ver coas emocións. Pero á parte de todo iso, a música ten que ver coas linguas, coas matemáticas, o contido de cada letra de cada canción ten que ver cunha chea de temáticas. En terceiro lugar, a expresión. A expresión musical, igual cá expresión dramática, o teatro, están esquecidas, trabállanse moi pouco nas escolas e son moi necesarias. Hai xente que non é capaz de expresarse ben a nivel escrito, e despois resulta que os ves nunha obra que poden crear entre eles, ou ante un instrumento e amosan unha expresión sorprendente. Creo que se esas materias as tivesemos realmente interconectadas, sería a bomba. Pero a bomba. O sistema educativo é delicado, ten que pasar por unha reflexión que terá que facer un grupo de sabias e de sabios e saber como queremos educar, saber que sociedade queremos crear. Eu sei a sociedade que eu quero, pero iso non quere dicir que coincida coa sociedade que quere o Estado para a maioría da xente.

Como é esa sociedade que ti queres?

Unha sociedade aberta, plural, diversa, onde se fomenten todos os talentos e todas as posibilidades de cada criatura e que cada persoa se sinta cómoda no seu ser, en como é, cos seus límites e as súas grandezas, e que os límites nunca coarten as grandezas de cada persoa e de cada colectivo. Falar en colectivo é falar desa sociedade cooperativa, desa sociedade que se axuda entre ela e que ten uns valores moi claros. Para min, os valores son a clave de todo, moito máis cá produtividade como tal, no sentido máis económico da palabra. Hai veces que só pensamos na excelencia académica e esquecemos unha chea de cousas detrás diso e que en ocasións son as que nos van dar un posto de traballo. Se es un informático fantástico e non sabes falar, non sabes relacionarte, comunicarte, non sabes como chegar aos demais… é importante que equilibremos esa sociedade que queremos, que a poñamos en valor, e levar iso á escola. Xa hai centros que están funcionando moi ben, cambiouse moito.

Non ten por que ser incompatible música, filosofía e macroeconomía, non? O xeito de traballar en Culturactiva, arte, economía circular, produtividade xusta, todo pode formar parte dunha maneira de ver a vida?

E non só iso: esquecemos que todo pode formar parte da mesma filosofía e que non todos temos por que escoller estar nisto do mesmo xeito. Falamos das industrias, por exemplo da industria cultural, e iso non pode ir desligado da vida. Denunciamos que non temos industria. Certo, non a temos. Sobre todo na música, na música menos ca no audiovisual, o teatro, a literatura, aínda que aí tamén hai moito que andar. Falamos da industria e de como estar na cultura e non todos temos que estar do mesmo xeito. Hai artistas que van meter 1.200 persoas nun teatro, ou 12.000. E outros que van meter 25, pero que tamén están dentro, deben estar dentro e valorados como tal, porque van crear para esas 25 persoas, que están alí entusiasmadas, buscando outra manera de estar. E esas persoas tamén teñen os seus dereitos como cidadáns, o seu dereito de estar aí. Habería que buscar un equilibrio de como queremos estar na cultura, para quen queremos escribir. Podemos escribir para seis millóns de persoas? Pois claro que si. Pero tamén temos que poder escribir para 6.000, e eses 6.000 tamén teñen o seu dereito a ler ese tipo de literatura. Ao final do que falamos é de diversidade, que é o que queremos.

Que papel cres que deberían xogar as institucións neste debate, e no apoio á cultura, hai dificultades que non se están atendendo?

Claro que hai dificultades que non se están atendendo. E é moi complicado. Eu mesma teño moitas preguntas que non son capaz de contestarme. Como facelo para que sexa o máis xusto posible e, ao mesmo tempo, defender como defendo que a cultura hai que pagala. Se mercas unha camiseta, pagas por unha entrada a un partido de fútbol, non creo que a cultura deba ser gratuita. Debe ser accesible, todo o mundo debe ter garantido o seu dereito a consumila e desfrutala, pero ten que haber unha cota e as institucións deben estar para axudar a que todo o mundo que se dedica a isto e o fai cunha certa calidade, teña soporte para seguir creando. Que haxa unha rede, un mínimo, para poder dedicarse a isto.

Hai momentos en que hai que escoller entre a personalidade, ou teus principios, e o económico, a rendibilidade?

Eu contestaríache que eu sempre fago o que quero, sempre fago o disco que eu quero e o espectáculo que eu quero e que sempre o fixen así e sempre o farei. Pero non sei se no meu subconsciente hai algo que me condiciona. Porque non é o que quere Guadi Galego. Guadi Galego non son eu soa. Son as empresas coas que traballo e a xente que traballa comigo, dependemos uns dos outros. Fago todo por min, todo o que quero? Si, fago as cousas ao meu xeito. Pero miro moito polas persoas que teño ao meu lado. A miña xente é moi importante. Quero que todo o mundo estea ben e iso pode implicar renunciar a algo. Pero aínda así, segue sendo o que eu quero, para ser eu enteira.

O xeito de traballar, de decidir, de crear, e de estar nesta profesión, seguramente cambiou moito tamén ao deixar de ser a cantante de Berrogüetto para ser Guadi Galego… como foi o inicio no grupo?

O xeito de traballar cambia totalmente, non ten nada que ver. O meu inicio en Berrogüetto foi unha carambola total. Buscaban unha persoa que tocase a gaita, algo de piano e que puidera cantar. E eu o que peor facía era cantar (risas). Tocaba bastante ben a gaita, consideraba eu daquela. Agora vexo que moita xente canta xenial, toca a gaita xenial… nós non, tiñamos que estar aí sachando, eu facéndome a min mesma. Cantar cantaba, porque levaba toda a vida cantando, pero… o gran cambio na miña vida chegou cando fun quen de transmitir o que eu quero cantando. E iso levoume moito tempo. O que pasa é que desas cousas só son consciente eu, pode que os demais non se decaten. Pero foi un click na cabeza, unha revelación, pensar ‘agora si que podo, xa sei como quero dicir’. Antes todo era ir á guerra, os directos eran aterradores, a primeira gravación de estudio foi todo chorar.

Como foi a saída de Berrogüetto, a transición entre estar nun grupo e pasar a ser a responsable última da creación?

Eu agora estou moi contenta. A banda dáche moita felicidade, pero o certo é que agora teño un equipo que en realidade é unha banda. Son moi feliz. É verdade que a que toma a última decisión son eu, as reponsablidades recaen sobre min, as boas e as malas, pero teño un equipo moi firme, teño moita amizade coa miña xente e, para o bo e para o malo, sigo tendo unha banda. E cando hai banda, hai outro rollo, hai moitas personalidades, non hai unha soa. Nótase en moitas cousas que nunca vai ter un solista.

Que significou Benzón para ti, o primeiro disco en solitario?

A Benzón téñolle moito cariño, pero é un dos discos esquecidos. É o disco que lle chamo de tránsito, non o toquei en directo porque non estaba preparada para facelo. É un disco moi bonito, moi especial, foi o paso da música tradicional en Berrogüeto a ser autora, botarme para adiante e facer as miñas cancións a tope. É un traballo que xa ten once anos, cambiei moito neste tempo.

25 de novembro de 2014, día internacional da violencia contra a muller, a que che soa esa data?

Foi o día que se presentou Matriarcas, dentro de Lúas de Outubro e Agosto.

Quen non ten unha muller por referente na súa vida? Sobre todo as galegas e os galegos. E sobre todo eles.

Quen son esas Matriarcas?

Son as mulleres da miña vida e moitas que non están porque non puideron estar. Esa foi a canción de amor ás mulleres da miña vida, cando te das conta de que sempre son as mulleres as que me viñeron salvar cando o necesitei, as que me seguen salvando de todas as miñas caídas. Foi un antes e un despois na miña carreira, un boom que empezou a ter moitísimas reproducións, á xente encantáballe o tema, sentíase moi identificada con el. Eu creo que é unha canción que podería escribir calquera persoa que tivese un pouco de sensibilidade con respecto ás mulleres. Quen non ten unha muller por referente na súa vida? Sobre todo as galegas e os galegos. E sobre todo eles.

Esas “activistas da vida cotiá” en moitos casos eran as nosas antepasadas, feministas que non se definían a sí mesmas dese xeito, pero que exercían inconscientemente a militancia para nós, as que viñamos detrás…

Esa é a clave do tema. Cando o feminismo era unha etiqueta que estaba asociada a un movemento moi específico, moi teórico, moi pensador, de pensadoras, moi activista, xa levaban moito tempo abrindo portas esas activistas da vida cotiá, as adicadas aos coidados. E non só aos coidados físicos, senón tamén emocionais, a todos eses soportes. Elas non se sentían identificadas co feminismo porque era unha palabra que non existía nos seus diccionarios. Non existía porque estaban noutra película, criadas doutro xeito, pero realmente estábano exercendo, botando muros abaixo todos os días, loitando constantemente e protexéndonos, coartándonos tamén ás veces de facer cousas por ese medo que seguimos sentindo nos nosos corpos, medo a saír, a que pase algo. Iso existe. Aínda que nos digamos que non debemos ter medo, o medo é libre. Eu decátome de moitas cousas que pasaron na miña vida e como foron cambiando as mulleres que me foron precedendo, as miñas avoas, a miña nai, as miñas tías, as miñas irmás. Para min a miña irmá maior é un antes e un despois con todo o que ten que ver co feminismo. Ela abriume moitas portas, conscientemente xa. A miña nai tamén, pero doutro xeito.

A revolución será feminista ou non será? Es optimista, tes esperanza?

Xa tiven máis da que teño. Si será pero, coma en todos os movementos que levan aparellada unha revolución e destacan e soben, hai unha contra potente, agora empeza a haber unha contrarrevolución que ten que existir, é a harmonía de contrarios, cando algo sobe aparece unha contra para darlle a volta. Por iso temos que ser fortes, seguir unidas, sabemos que non temos que sentir e pensar o mesmo, somos diversas, podemos ter incluso un xeito diferente de ver o mundo, polas nosas vivencias, polas nosas lecturas, por onde estamos vivindo, pola terra, polas nosas culturas, pero si hai que pensar que esa contra pode ser potente. E hai que estar preparadas.

Ti dis que Matriarcas marcou un antes e un despois, para moitas persoas é un himno, unha idea que seguramente perseguen moitos creadores, e hai quen tamén lle dá ese apelativo a Chea de Vida…

Chea de vida é un tema de Pachi, un amigo meu que era unha persoa moi triste, que me dixo que tiña esa canción e que non pensaba cantala. Díxenlle que, se me permitía adaptala, cantaríaa eu. E creo que Matriarcas e Chea de vida se complementaron; eran dous temas que falaban da muller: Matriarcas como canción de amor ás mulleres, e Chea de Vida como símbolo do empoderamento, ata o punto de que orixinalmente era Cheo de Vida e eu cambieino porque o ía cantar eu. É un posicionamento para decatarte de que ao final as cousas pequenas están no día a día, que te sentes chea de vida con pouca cousa, que non precisamos tanto para sentir esa enerxía, ese estar chea de vida. Eu sigo sentíndome chea de vida despois de moitos días confinada na casa. Son as pequenas cousas as que nos fan sentir chea de vida e a xente da que te rodeas, a túa xente.

Unha situación coma esta que estamos vivindo pode contribuír a que fagamos reflexións así, volver valorar o que dabamos por feito, coma unha aperta ou un bico. Que aprendizaxes cres que quedarán desta experiencia?

Todas imos aprender algo. Isto é algo controvertido, pero… o tema da queixa. Creo que nos queixamos moito por cousas polas que non hai que queixarse e que nos queixamos moi pouco polo que si nos temos que queixar. Non esteamos todo o día cunha queixa constante, ‘é que non podemos saír’… quéixate polas cousas que son realmente importantes e no resto levanta un pouco o pistón, porque non é para tanto. A miña nai, cando lle dixen ‘vas estar aí tantos días, ti soa, estou preocupada…’, ela contestou: ‘eu o único que quero saber é cando vai rematar, porque do resto… nacín en 1940’. Con iso está todo dito. Podemos co confinamento e con moitas cousas máis. Queixémonos polo realmente importante, como un dos aspectos máis terribles para min desta crise: non poder despedirse da xente que morre. Esas non despedidas, non poder facer un enterro, paréceme o máis duro de todo isto. Máis duro cá morte en si.

Especialmente en Galicia…

Exactamente, para nós, por como somos. Falábao hai pouco cunha persoa con moito coñecemento da idiosincrasia galega. Para nós, os maiores son moi importantes, son piares absolutos da nosa sociedade, e vivimos neses confíns do matriarcado, eses piares que non sempre son unha parella, senón toda unha familia que temos aí. Iso non pasa en Holanda, en Bélxica, en Centroeuropa. Alí tes 80 anos e se estás enfermo e non hai sitio nun hospital… vas morrer. Iso si, non vas sufrir. Pero vas morrer. Os galegos e galegas temos unha sociedade avellentada e, ademais, aquí as avoas e os avós son moi importantes.

Esas diferenzas entre idiosincrasias culturais e sociais tamén se están deixando notar no xeito de afrontar a crise e a busca de solucións. Como ves o mundo post-coronavirus?

Non me gustaría estar na cabeza de ningún político do mundo, porque me parece que ningún xeito de actuar sería unanimemente aceptado como correcto. Habería que pechar antes as fronteiras? Pode que si. Pero se se pechasen antes, quizais as críticas serían tremendas polas perdas económicas que se producirían e se cadra tamén había quen vía esa medida precipitada. Nada do que fagas vai ser bo para todos nin malo para todos. Post-coronavirus? Creo que vai cambiar o xeito de relacionarnos entre nós, que nos imos tocar menos, bicar menos, sobre todo durante algún tempo. Seguramente nos imos volver máis individualistas, imos viaxar menos e como sociedade imos ter que volver inventarnos. Ser outra historia, outro sistema económico distinto, incluso. Algún comité de sabios, de sabias, terá que discorrer outro funcionamento económico diferente para que a xente poida seguir comendo. E a solidariedade é un concepto que debería estar enriba de todas as mesas de todo o mundo. Moitos cambios que teremos que asumir, onde o máis importante é que os que máis teñen terán que renunciar a unha parte. Obviamente non se poden deixar caer as grandes empresas, xeran moitos postos de traballo. Pero pode que alguén que gañe milleiros de millóns ao ano teña que acabar aceptando que se cadra teñen que ser algúns millóns menos, basicamente para manter a empresa aberta. Para poder sobrevivir eles mesmos.

Que tal o estades levando na casa, con esa nena e ese neno que son esas dúas Lúas de Outubro e Agosto?

Ben, en xeral ben. Cos nosos momentos, claro, sobre todo á noite, que estamos moito máis cansas e coas nosas crispacións, pero que non deixan de ser parte da vida, parte da aprendizaxe. Os meus fillos están sendo un exemplo absoluto, eles afanse, preguntan por plans para cando remate o confinamento, pero acostúmanse, adáptanse.

Esa maternidade, que che deu e que che quitou?

Xulgábame a min mesma moito máis antes de ser nai ca agora. Ás cousas ás que antes lles daba moita máis importancia agora teñen moita menos, tamén ves aspectos da vida que antes non vías. Eu creo que son mellor agora ca antes. Ou iso procuro. Preocúpame que mundo lles imos deixar, que vida van vivir. Ao final teño que pensar que a súa vida será deles, a miña casa sempre estará aquí para eles, eu serei o seu soporte, pero terán que vivir as súas propias vidas.

A música salvoume a vida moitas veces. A min e creo que a moita xente que, aínda que non a fai, escóitaa.

E a música, que che deu e que che quitou?

A música salvoume a vida moitas veces. A min e creo que a moita xente que, aínda que non a fai, escóitaa. Deume moitos momentos de evasión nos momentos máis duros. Para min é un recurso para marchar do mundo normal, da vida normal, é algo que me fai moito ben.

Como dis, no teu caso a música non só te salva a ti, senón que pode axudar aos que se acheguen a ela. En varios idiomais, ademais. Acabas de recibir un premio concedido por seis comunidades autónomas, gobernadas por executivos de distintas sensibilidades e ideoloxías, polo teu traballo IMMERSION, en que cantas temas teus reeditados en sete linguas peninsulares, que supuxo isto para ti?

Neste caso eu non me presentei a este premio, propuxéronme porque pensaron que este traballo o merecía e é o premio que máis ilusión me fixo. Eu son unha amante das linguas, das culturas, das pequenas culturas, das grandes culturas, do máis globalizado ao menos. E son unha amante de relacionarme con persoas que falan noutras linguas, encántame preguntar como lle chaman ás cousas noutros idiomas. Relacionarme con músicos que falan outras linguas, ou que teñen outros acentos, sempre me deu moita alegría.

Cambia unha canción, a súa mensaxe, ao traducila a outro idioma?

Cambia, cambia. Nalgúns casos, a mensaxe ata se potencia. De todos eses temas que entraron neste traballo, algúns podíanse traducir e outros eran intraducibles. Non ía traducir Cedeira, non ten sentido, un tema que fala dun lugar, da miña terra, en que falo dende a miña perspectiva e no meu idioma… non tiña sentido. Outras en cambio si. Fronteiras, por exemplo, tiña clarísimo que a mensaxe tomaba moito máis sentido cantada en catalán. Igual que Tribu, en eúscaro, cobra moita forza e enerxía. E despois hai temas como Recoñecéndome, que fala dun tema absolutamente universal como a sororidade, o poñernos unhas no sitio das outras, que se poden cantar en calquera idioma no mundo, temas tan humanos e globais que eran máis doadas de traducir e adaptar.

No disco non só cambian as letras. Tamén as músicas. Non querías un disco de duetos, senón de colaboracións de altísimo nivel…

Esa era a clave, que todo o mundo deixase a súa impronta, o seu xeito de ver o mundo e de ver a música dende a súa óptica. Por iso hai artistas tan distintos, como Abe Rábade, un galego que fai jazz, ou Clara Peya, que ten unha maneira de conducir a música como a súa personalidade, totalmente irresistible. Eu quería que se respectara a pegada de cada artista, iso era moi importante. Por iso os cantantes escolleron o ton en que querían cantar e os músicos o xeito en que querían facelo. Foi moito máis difícil facelo así, pero era o que queriamos facer. Sei que o próximo disco, que teño xa na mente, vai ser moito máis homoxéneo ca IMMERSION, onde hai dende baladas acústicas a temas electrónicos.

Iso tamén é algo que fala de ti, non é fácil poñerlle unha única etiqueta ao que fas, coma toda ti, hai moita diversidade…

Si, e iso tamén me define, e esa era a clave de IMMERSION. Neste novo disco, como son eu a que vai cantar e compoñer todo e crear dende a miña casa, será moito máis homoxéneo.

Está moi avanzado?

Si, xa hai uns seis ou sete temas, en breve acabareino e, dependendo de como vaia todo, non sei se o sacarei ou non. Publicar un disco sen que a xente poida desfrutalo non ten sentido. Si sacarei temas, iso seguro. Dous ou tres temas sacareinos pronto, pode que a final de ano. Pero é tal a incerteza.. imos poder tocar? Facer un disco é moi caro.

Que te está movendo a escribir neste momento, que te inspira?

Un pouco de todo. O outro día fixen unha canción que falaba da primavera, de como este ano non chegou á miña casa, non se ve dende a miña xanela. É un tema bastante triste, pero tamén bastante real. A chegada da primavera adoita ser unha explosión. Desta volta non. A ver se a damos visto. Tamén hai temas feitos de antes, tiña un disco case composto para antes de IMMERSION, que quedou aparcado por ese proxecto. De aí hai temas que se rescatarán e outros que quedarán na gaveta dos pequenos tesouros.

O premio a ese proxecto levoute a actuar con moitos dos colaboradores nos míticos Cines Callao de Madrid, como lembras esa experiencia?

Foi unha experiencia que sei que non vou volver vivir. Porque é así. Igual que souben cando deixei Berrogüetto que había cousas que non ía volver vivir, o día de Callao tamén. Lembro que pensaba ‘teño que ser consciente de que isto que estou facendo aquí non vou volver vivilo’. Vivirei outras experiencias, nin mellores nin peores, diferentes. Eu son moi fan de que cada momento ten a súa importancia, a súa exclusividade. O outro día, cando Guille e eu fixemos este experimento caseiro, un concerto dende o confinamento, cada un na súa casa, vivímolo así, como foi, e para algunha xente foi fantástico. A min o que me importa é que cando fago música en directo, as que estean, os que estean, sexan moitos ou sexan poucos, estean a tope. Porque eu estou a tope e quero que a xente o viva.

Como amante das linguas, que diagnose fas da situación actual do galego?

A situación da lingua é moi delicada. Hai un proceso de globalización que non podemos obviar. Pasa por unha concienciación, como colectivo e a nivel individual. É un esforzo moi delicado. Sobre todo cando hai tantos galegofalantes perdidos xa. Ten que haber unha conciencia social moi importante. E para iso ten que haber unha cohesión política absoluta coa lingua. Téñoo clarísimo. Ten que haber unha cohesión política e social de conciencia lingüística que non hai. A ninguén se lle ocorre que, se hai risco de que caia a catedral de Santiago, deixala vir abaixo. A ninguén se lle pasaría pola cabeza. En cambio a lingua é algo que aínda nos cuestionamos ‘bueno, se non se fala, tanto ten…’. E por outro lado hai algo que me asalta e que me produce moita ansia, moita decadencia, que é: e se cae, porque pode que caia, hai país? É dicir, somos capaces, como pobo, de manter a nosa idiosincrasia e o noso xeito de estar? Eu creo que si. Pero temos que pensar que se non botamos man rapidamente, en breve a lingua será algo académico e administrativo e a lingua vehicular quedará en poucos sitios.

IMMERSION foi un disco de linguas, e tamén foi un disco de convivencia. Como ves a convivencia?

A min encántame a xente. É verdade que eu necesito moitos momentos de soidade. Pero cada vez preciso máis estar rodeada de xente que non pense toda igual, que non sinta toda igual, que camiñemos na dirección da tolerancia, de entendernos e respectarnos como somos, vellos e novos, tocar con xente máis nova, con xente máis maior, todo iso dáme moi bo rollo. Nesta última banda hai xente de 27 anos e de máis de 50, e iso dá unha enerxía brutal.

Falamos dos dereitos das galegas e dos galegos, de como queremos que sexa o noso país, de como nos gustaría que fose. Pero iso non significa que queiramos que aos do lado lles vaia peor.

E a convivencia entre nacionalidades? Antes comentabas que Fronteiras era o tema acaído para cantarse en catalán. Cres que, como di a súa letra, se poden coser fronteiras con pontes?

Eu si. Totalmente. Se hai tribo hai fronteira. Sexa a que sexa, física, política ou lindes das aldeas. A clave é a humanidade. Se hai humanidade, é todo moito máis fácil do que pensamos. É normal que os territorios, e non falo de territorios políticos, as tribos, urbanas, rurais, musicais… protexan os seus dereitos. Hai moita xente que pensa primeiro nos seus e é normal: ti es xornalista e pensas nos dereitos dos xornalistas e outros pensan nos dereitos dos músicos. E neste caso falamos dos dereitos das galegas e dos galegos, de como queremos que sexa o noso país, de como nos gustaría que fose. Pero iso non significa que queiramos que aos do lado lles vaia peor. É como comparar o pobo galego co pobo catalán. É incomparable. Non temos a mesma idiosincrasia, a mesma historia, o mesmo xeito de estar, pero si o mesmo dereito de estar. Non debemos entrar na comparativa entre pobos. Trátase simplemente de que os dereitos do meu non prexudiquen os dereitos do teu. E ao mesmo tempo eu tamén teño que ver cales son os meus e loitar polo que eu quero.

“Cantar en galego é militancia, é paixón e é a bomba”. Isto dixéchelo ti.

É que é a bomba… é a bomba! E nótoo cos compañeiros que se meten a cantar en galego e alucinan. E a min pasoume coas outras linguas. Cantar en catalán, en eúscaro… foi moi bonito, motívaste moitísimo. Supoño que para ter este sentimento que eu teño hai que ter dúas linguas. Sentir que tes dúas linguas, que no teu territorio hai máis dun idioma e que unha delas está por baixo e tes que sacala adiante. Iso faite empatizar co resto. Falo moito con moita xente que só ten unha lingua e non é capaz de entendelo coma o entendemos nós.

Daniel Day-Lewis anunciou a súa retirada como actor, e houbo quen apelou á súa responsabilidade social, dicíndolle que non era admisible que a humanidade quedase sen o seu talento, que tiña a obriga cívica de compartilo. Seguro que houbo momentos de querer deixalo todo. Que che parece esta reacción?

Teño tantos amigos e amigas con tanto talento, con tanta obra de calidade fechada nas súas casas e non a abren, non a comparten. E eu creo que si é unha responsabilidade social coas que veñen detrás, que deberán ter referentes diferentes dos que beber. Moito máis en galego, onde non sobra nada. Iso é o que me agarra a seguir facendo música. Eu co que sei vivir é con isto. É o que me dá a emoción que me alimenta, co que son feliz. E mentres non estea seca seguirei.

Seguirás para seguir aportando “esa luz que desmonta as ideas”, como di a letra de Cedeira?

Iso para min é clave: a luz que desmonta as ideas, que de repente ilumina todo…

Foi un espectáculo verte cantar esa letra en Late Motiv, o programa de Buenafuente, un programa estatal, onde se notaba que non facía falta tradución ningunha para transmitir e chegar á xente, sentíchelo así?

Si, si, totalmente, e ese coro do final, que é tan épico, que fala dese sentir… en Late Motiv déronse moitas circunstancias para que iso chegase así e en televisión, que non é tan fácil. A primeira, que Pablo (Novoa, membro da banda de Buenafuente) estaba no proxecto, totalmente envorcado na historia. Os músicos estaban motivadísimos, sabían o tema, sabían de que falaba e xusto antes de saír ao escenario recibín unha mensaxe de Xabi (Xabier Díaz) que dicía: ‘Galego, levanta a cabeza!’ Nese momento díxome Guille ‘vai saír ben; pero podemos facelo ben, ou facelo de flipar’ e eu tíveno claro: ‘imos facelo de flipar’. Sosegados, tranquilos, pero a dicirlle á nosa xente que xa que iamos a Madrid, iamos con todo. É moi bonito o que se transmite nese vídeo, toda a emoción.

É toda unha declaración de intencións definirte como unha “firme avogada da imperfección”, a filosofía que impregna Balada de Verán, con esa afirmación tan rotunda: “Eu son eu”, chea de contradicións e aristas…  ningunha persoa ten só un adxectivo, non?

É que todas somos un montón de grises. Xa hai tempo que o penso, pero caer niso levoume o meu tempo. E aínda agora me decato de que sigo caendo ás veces en vellos patróns de querer cambiar certas cousas de min mesma, querer ‘mellorar’ e melloras un pouco e volves caer nas túas miserias. Trátase de practicar a aceptación. E non é doado porque estamos moi pautados como sociedade, xa dende a infancia. Pautadas esteticamente, pautadas coa comida e todos somos diferentes e diversos. Hai momentos en que son esta e noutros son a outra e a de máis alá, dentro de cada un, todos temos moitas características, non é unha única cousa a que nos define.

Que legado queres deixar, cando os teus fillos te lembren, como che gustaría que fose?

Iso preocúpame moito. Sobre todo cando lles berro, que pasa ás veces, claro. Non quero que me lembren así. Gustaríame que me lembrasen como divertida. Pero por outro lado tampouco me gusta que me recorden como eu quero que o fagan. Será como lles cadre. A súa nai é así, unha dor ás veces. É importante o exemplo, que vexan que sei pedir desculpas cando me equivoco, que errei e souben recoñecelo, como creo que é importante que eles fagan comigo. Que a súa nai é moi imperfecta, pero que esa imperfección só é parte da súa vida, non un problema. Eu son eu, en definitiva.

Guadi, somos tribo?

Somos, somos. Se hai fronteira hai tribo. Nós somos unha tribo que intentamos coser fronteiras con pontes con outras tribos. Claro que somos tribo. Unha tribo en constante evolución. E iso é o bo, que nos sigamos movendo, que intentemos sempre mellorar, sempre pulirnos. É importante que intentemos ter os brazos abertos aos que queiran entrar na tribo, que queiramos ser máis diversos, que nos poidamos axudar. Creo que o mellor da tribo é iso: pase o que pase, estamos aquí, a túa tribo nunca te vai deixar. Esa é a clave da tribo.

GUADI GALEGO, en poucas palabras

Reflexións de GUADI GALEGO sobre…