A mediados do pasado mes de febreiro chegou ás librerías “Rewind” (Anagrama), o último libro do escritor ourensán Juan Tallón (Vilardevós, 1975). A porta pechada, en pleno confinamento, viu a luz a segunda edición dunha obra que dá un xiro na traxectoria literaria deste filósofo e xornalista que viña de narrar en “Salvaje Oeste” (Espasa, 2018) os excesos do poder político e económico nas últimas décadas en España. Tallón dá na tecla cun relato de perspectivas que parte dunha explosión nun edificio de Lyon no que viven seis estudantes. A narración describe o tránsito entre unha existencia feliz e as secuelas da fatalidade, de como segue a vida despois do día que ninguén quere vivir. Estudou Filosofía en Santiago, unha cidade á que volvería para exercer o xornalismo desde os dous lados do mostrador, como correspondente parlamentario e como parte dos gabinetes de prensa do goberno bipartito e do ex ministro Francisco Caamaño. O obituario foi a súa carta de presentación, primeiro na prensa local e posteriormente na nacional. Juan Tallón garante o gozo de ler en columnas, reportaxes e nunha decena de títulos literarios que pronto aumentará. Narrador táctico, enxeñoso, polifacético e do Atleti, para poñerlle voz hai que escoitar as exquisitas píldoras coas que despide o programa “A vivir que son dos días”.
Quédache algo de esencia arraiana?
Vivín en Vilardevós os primeiros 18 anos de forma ininterrompida, salvo un tempo que botei interno nun colexio en Verín, de luns a venres, ata que fun facer a carreira a Santiago. E despois, noutras etapas, seguín indo e volvín vivir alí. Aínda vou de vez en cando. É un sitio co que teño moita vinculación, non rompín coas raíces e teño amigos e veciños cos que me levo. Seguro que o meu carácter e modo de ser ten que ver con Vilardevós, co humor, coas actitudes cara a vida que ten a xente, pero témome que o carácter raioto do concello a min non me influenciou demasiado porque, para cando podía ser influenciable, os temas de contrabando ou a fronteira seca eran irrelevantes en termos de intercambio comercial. Diría que non. Non me consta, pero despois sucede que un resulta ser quen non pensaba e estar influenciado por inputs que descoñecía.
A falta de intimidade artística foi o que peor levei no confinamento
Que levaches peor no confinamento, a ausencia de librerías, de fútbol ou de bares?
A familia. A falta de intimidade artística. Acostumado a estar entre sete e oito horas absolutamente só ao día, pasei a non poder estar ningunha. Iso é claramente o que peor levo. Non significa que estea mal a gusto as 24 horas coa miña parella e a miña filla, en absoluto, pero boto de menos a soidade.
Como encaixas nese universo entre a ficción e a realidade que é Ourense?
Eu tiven un contacto moi tardío coa cidade de Ourense. Marchei con 18 anos para Santiago, estiven seis anos alí, volvín un ano a Vilardevós e levaba pouco tempo traballando en La Región cando me ofreceron a oportunidade de ser correspondente en Santiago. E despois vin para Ourense, estiven uns anos no xornal, marchei a Madrid e ao final vinme vivir para aquí. Non teño unha relación moi afectiva coa cidade. Os meus coñecidos son de Ourense, pero non teño nin infancia nin adolescencia na cidade. Quedo con xente, son amigos de anos, pero non son un ourensán ilustre. Nunca podería recibir a chave da cidade. Me falta currículo.
Foi un acerto estudar Filosofía?
Non foi un erro en absoluto. Non teño a sensación de que perdera o tempo. Non me permitiu labrar unha carreira profesional, pero deume cinco bos anos de estudo e de lecturas interesantes, compatibles con pasalo ben. Profundei na vocación literaria, non preparei a oposición e dediqueime a outras cousas. Pensara en estudar Xornalismo, pero xa vía que non me daba a nota e Filosofía foi case a primeira opción. Interesábame a disciplina desde Terceiro de BUP e moito máis en COU: namoreime da profesora e pensei que tiña que ver con seguir o destino dese namoramento e afondar nas figuras importantes da filosofía e das súas ideas. Supoño que naquel momento víao así: estudo filosofía, teño tempo para ler, non pasa nada se non vou algún día a clase, isto é o que mellor me vai, non me dá un futuro, pero igual non hai que pensar no futuro, mellor mastigar o presente. Quizais era o que pensaba.
Que pegada che deixou Santiago?
Foi unha cidade da que me aproveitei para a miña primeira novela, a cidade na que madurei intelectualmente, na que coñecín a xente interesante. Fixen amigos que aínda me duran e foi a cidade que me ensinou a ser e a apreciar a independencia. Cando empecei a carreira, entrei nunha etapa nova da miña vida, non só porque daba o salto á universidade, senón por afastarme da casa dos pais. Nos comezos dos anos 90 era un marabilloso salto ao baleiro. Descubrín unha liberdade para facer cousas que na casa paterna non era fácil e ensinoume a ser independente e libre, a facer o que me apetecía, aínda que ás veces non me conviñese. Unha cidade moi importante. Agora xa o é menos. Grazas Santiago!
Como entras en contacto co xornalismo?
Cando morreu o primeiro editor que tiven, Luis Rivas Villanueva, que tiña unha pequena editorial que me sacara un volume biográfico sobre Jacinto Santiago, alguén me dixo se quería escribir un obituario en La Región e dixen que si. E despois foi unha columna por aquí e unha columna por alá e un día preguntáronme se me quería incorporar á sección de Especiais, sen contrato. E de Vilardevós funme para Ourense. Estiven seis meses entre Especiais e a sección de Local, sempre sen contrato, e ao cabo dese tempo alguén considerou que xa me podían mandar para Santiago a cubrir a información da Xunta e do Parlamento.
Como viviches desde a primeira liña o declive do fraguismo?
Foi a mellor etapa xornalística da miña vida. Marchei no 2000. Era a última lexislatura de Fraga e fíxena enteira, con Touriño e, por suposto, con Beiras. Había un nivel espectacular no Parlamento galego. Que hai agora? Basta coa pregunta. Seguir catro anos a Fraga, entrevistalo, cubrir a moción de censura, o desmaio, o Prestige. Foi unha grande época. O que hai agora non me produce ningún tipo de nostalxia.
Tamén practicaches o xornalismo de gabinete, tanto na Xunta do bipartito coma escribíndolle discursos a un ministro. Que sacaches en limpo?
Foi unha etapa curiosa e interesante que vampiricei e que me serviu como experiencia para escribir unha novela como “Salvaje Oeste”. Puiden coñecer como funcionan os espazos de decisión política por dentro, o que hai do lado que non se ve, como deciden, como pensan, como son os políticos cando non os ven. Esa experiencia foi moi positiva. No seu momento porque me daba pasta e despois porque me proporcionou material. Co tempo todo se capitaliza, incluso os erros e as malas experiencias. Dependendo de que a te dediques, poden converterse en ouro en pano.
No 2014 estréaste en El País. Lembras o primeiro artigo?
Curiosamente tamén foron dous obituarios (risas). O primeiro, de Michel Lafon, un escritor e tradutor de Borges, e ao cabo duns días ou semanas o de Alvite. Os obituarios son fantásticos porque che permiten contar unha historia de principio a fin, aínda que sexa pequena. E a partir de aí xurdiu a oportunidade dunha columna na sección de Deportes (“Sin bajar del autobús”) e de colaborar coa de Cultura.
Podemos estar tranquilos coa prensa que temos?
En xeral nunca hai que estar tranquilos, sempre hai alguén que te está fodendo. O concepto de prensa é tan xeral que non sei se é útil. Non hai unha prensa, é un sector, pero o sector é moi variado. Hai medios e medios e considero que uns serven mellor á causa do xornalismo e outros peor. Non vai ser perfecta, como tampouco non o é o sector da albanelería, o da carpintaría ou o da literatura. Todo é perfectamente mellorable, menos mal.
Cumpríronse as expectativas que tiñas cando te mudaches a Madrid?
Vivín 11 meses alí e aproveiteinos porque escribín dúas novelas. Viña dunha época malísima nun medio de comunicación e marchar para Madrid, traballar noutro nivel, con outro ritmo e con outros superiores, fíxome moito ben.
A lectura é a única culpable de que chegaras á escritura?
É difícil que se poida chegar á escritura seguindo un camiño diferente. Non digo que non pase, pero o impacto de certos autores e de certos títulos levoume a querer ser iso. Tratando de parecerte a alguén primeiro, co tempo tratando de ser un pouco mellor e, entre unhas cousas e outras, vas atopando unha voz, buscando a evolución constante, intentado sempre subir a aposta, que cada libro mellore ao anterior, no teu afán por arriscar.
Meu pai sempre me alentou. Polos cartos non te preocupes, dicíame, ti escribe. Se te teño que manter toda a vida, mantéñote. Esa confianza de meu pai foi decisiva
Ganar a vida con letras xa soa arriscado…
Eu aí tiven sorte na casa. Meu pai sempre me alentou. Polos cartos non te preocupes, dicíame, ti escribe. Se te teño que manter toda a vida, mantéñote. Esa confianza de meu pai foi decisiva. Nunca me dixo nada referido a buscarlle un sentido máis práctico á miña vida. Se che gusta escribir e falo ben, á larga pódeche dar de comer. Despois das lecturas, dos escritores, a influencia máis importante na miña vida literaria é a de meu pai porque contribuíu á miña auto confianza.
Gústache a etiqueta de prosista, como manda a tradición galega?
Danme igual as etiquetas. Son un narrador, fundamentalmente. Non escribo poesía e oxalá fora capaz porque ser poeta é das cousas máis fermosas e épicas que un pode chegar a ser. Son un novelista. E confórmome con iso, que bastante é. Despois, no exercicio da escritura, uns días fas unha columna, outros unha reportaxe ou unha crónica e outros unha novela. Son variantes da escritura, cada unha coas súas pautas, coas súas normas. Unhas son máis creativas, outras máis normativas e toca cinguirse ao xénero en cada momento. Tamén aprendes a ser polivalente nese senso e uns xéneros alimentan a outros e todo te fai evolucionar.
A natureza do sistema literario galego a min non me permitiu seguir dentro
Publicas en galego ata “El váter de Onetti”…
Escribino en galego, pero non consigo publicalo e decido traducilo ao castelán. E nuns meses publícanmo. A partir de aí non volvo publicar en galego, salvo algún relato en libros colectivos. A natureza do sistema literario galego a min non me permitiu seguir dentro. Publicara “Fin de poema”, “A pregunta perfecta”, “A autopsia da novela”, pero o sistema pechoume as portas con “El váter de Onetti”. Entrei noutro sistema e, polas circunstancias que sexa, sigo escribindo en castelán, o que non significa que nun momento dado volva escribir en galego.
Cambiáronche algo os gustos literarios desde aqueles “Libros peligrosos” de 2014?
Vas buscando cousas novas e, de vez en cando, relendo algunha vella. Sempre hai tanto novo por ler que aínda non entrei nesa etapa de “imos empezar desde atrás”. Procuro mesturar as novidades con lecturas máis clásicas que aínda non tiven, sen abusar en exceso, aínda que non é fácil, das novidades. Trato de manter un equilibrio. Todas as lecturas recollidas naquel libro aínda se reivindican hoxe, porque tampouco hai tanto que se publicou.
De entrada, o poder provócame desconfianza. O poder ten un compoñente aditivo que se alimenta a si mesmo. Cando tes poder, necesitas máis para manter o que tes. Entón, ante iso, a actitude do cidadán ten que ser de desconfianza ante o poder, de vixilancia
O poderoso non che inspira confianza?
Non. De entrada, o poder provócame desconfianza. O poder ten un compoñente aditivo que se alimenta a si mesmo. Cando tes poder, necesitas máis para manter o que tes. Entón, ante iso, a actitude do cidadán ten que ser de desconfianza ante o poder, de vixilancia.
“Salvaje Oeste” é un retrato ou unha denuncia de que a separación de poderes derive nunha confusión de poderes ou nun gran poder con varias cabezas?
Cando fas un retrato, estás facendo unha denuncia, pero non me moveu o afán de denunciar, senón o de capturar unha etapa histórica. “Salvaje Oeste” é a historia de como se alcanza o poder político e de como se afianza, para o que se teñen que establecer unha serie de complicidades co poder económico e financeiro e cos medios de comunicación, pero tamén é un relato de como ese poder se derruba. Eu quería narrar ese ciclo histórico. Ao narrar de determinada maneira e ao elixir os personaxes a través dos que queres contar todo este ciclo, fas unha denuncia de como actúan as elites dun país. O retrato leva consigo a denuncia.
Cal é o balance de danos e beneficios de “Salvaje Oeste”?
Foi unha tolemia meterme nunha novela de tantas páxinas (624), pero tiña ganas de escribir sobre un período que abarcara moitos anos. As novelas anteriores transcorreran en cuestión de días ou de semanas, como moito meses, e entón quería narrar doutra maneira. É certo que era moi delicado tomar como protagonistas ás elites dun país chamado España e sempre tiven a sensación de que volver literarios eses personaxes non era sinxelo porque o lector sempre vai estar buscando a verdadeira identidade, o correlato real de personaxes ficticios. Sempre podía estar comparando, experimentando certa decepción ante o personaxe literario en comparación co personaxe real. Era un terreo moi delicado no que ía ser complicado acadar a naturalidade da verosimilitude. Trátase de afrontar as dificultades e na manobra de desenredalas está o pasmo, o embeleso da literatura, é o mais bonito de todo. Se cadra, ao crítico non lle parece que ocorra iso. Non me acaba de quedar claro se acertei ou non, pero foi o libro que quixen escribir.
Unha vez tiven 3.000 euros na man, en billetes de 500. Tiña a sensación de que agarraba unha especie de organización criminal, aquí hai seis peixes gordos
Cal foi a cantidade de diñeiro máis grande que viches na túa vida?
Unha vez, cando fun membro da comisión de festas de Vilardevós, vin bastante pasta xunta. Unha pasta que non era miña. Da miña, nunha man, debín ter 3.000 euros, en billetes de 500. Non avultaban nada. Tiñas a sensación de que agarrabas unha especie de organización criminal, aquí hai seis peixes gordos, un fachuco pequeno de seis papelorros que eran capaces de facer moitas cousas.
Para a morte estamos preparados, pero para a fatalidade, como a de “Rewind”, xa é máis difícil.
Ninguén vai pensando se esta tarde ás oito vai chegar o peor momento da súa vida, pero cando chega, case sempre chega por sorpresa e dá a sensación de que pasas do mellor momento da túa vida ao peor. A idea era capturar ese paso, como se vive, de estar levando un día normal a entrar nunha fase na que tes que xestionar a traxedia persoal, xestionar o dó e, máis pronto que tarde, saír adiante. A idea era contar un golpe de vida que moitos non temos que afrontar, pero hai xente que si. Uns personaxes cun destino tráxico.
Non se pode vivir tranquilo?
É un pensamento que nun momento dado todos temos, efémero polo menos no meu caso; igual que chega, marcha.
Non buscas culpables da explosión…
Non me interesaba levar a novela por aí. Queríame centrar nos efectos que ten nas vítimas un determinado tipo de accidente. A voz do extremista, nin como posibilidade ao principio, se me ocorreu pensar nela. E algo que está de fondo, eses personaxes fan arrancar a novela, pero unha vez que se activan o resto dos personaxes, eles son pantasmas. Pantasmas que existen, por suposto.
Os erros forman parte dun e as malas decisións foron as que te trouxeron ata aquí e hai que estarlles agradecido. Volver a túa vida un acontecemento perfecto sen grandes erros non me parece unha proposta razoable
Se puideras rebobinar cambiarías algo?
É un botón que só vale para o equipo de música e o DVD. Nunca pensei na reparación dos erros, o que si desexei algunha vez foi revivir determinadas experiencias, poder ir 20 anos atrás non para cambiar as cousas, se non para facelas igual porque me fixeron desfrutar especialmente. Os erros forman parte dun e as malas decisións foron as que te trouxeron ata aquí e hai que estarlles agradecido. Volver a túa vida un acontecemento perfecto sen grandes erros non me parece unha proposta razoable. Están os erros e a xestión deses erros, pero non está encima da mesa a extinción dos erros.
O libro chegou pronto á segunda edición. Dadas as circunstancias, estás contento coa resposta do lector?
Contento, si. A novela está tendo boa acollida, paréceme a min, que non son de estar sentado na cadeira dicindo, ah, que boa acollida está tendo a novela, e auto compracéndome. Estou pensando no próximo libro e recibindo con alegría as cousas boas que lle poidan estar pasando a este. Alégrome pola novela e un pouco por min, pero é unha novela viva para a xente que a está lendo; para min é unha novela pasada porque foi escrita hai un tempo e agora trátase de dala a coñecer e capitalizar, pero desde o punto de vista creativo, non me fai avanzar. Teño que estar co seguinte proxecto, consagrado a “Rewind” para promocionar, pero esa é outra faceta.
Debutas en Anagrama con “Rewind”. Estás no sitio perfecto para ti?
Non sei se é o sitio perfecto, pero é no que sempre quixen publicar, a editorial que máis me aportou como lector. Madurei como lector e como escritor lendo títulos de Anagrama, tanto da colección de estranxeiros como de autores en lingua hispana. É onde máis a gusto me atopo e creo que é o catálogo do que eu quero estar rodeado.
Que opinas da decisión da editorial Errata Naturae de deixar de publicar libros por un tempo ante a saturación do mercado?
A decisión de Errata Naturae é un movemento que se considera razoable, obviamente arriscado, pero todo o mundo está vendo que este ritmo de novidades constantes é unha burbulla que non se sabe canto tempo se poderá inchar sen que estoure. É obvio que a análise que fan é incontestable: vou frear porque neste contexto novo no que entramos non ten sentido publicar libros para se soa a frauta. É unha carreira entolecida, novidade, novidade e máis novidade. Saturaron os estantes das librerías con títulos semanalmente. É demasiado este ritmo de ir constantemente a mil por hora. A cuestión é, Errata Naturae dá o primeiro paso e os demais selos, os que teñen maior entidade por volume, van facer o mesmo? Escápaseme, pero é unha carreira non se sabe cara a onde e todos os editores van admitir que estamos presos desta inercia. Cando vas a toda velocidade, é perigoso frear.
A quen che gustaría parecerte máis, a José Luis Cuerda ou a Alvite?
Non me quero parecer a eles porque non vou mellorar nada. Que podo aportar de novo? Cuerda fundou o Cuerdismo. Que fas, o Cuerdismo 2? Non ten sentido. Cuerda e Alvite eran demasiado bos, hai que tratar sempre de aportar unha variante. Non me quero parecer a ninguén, pero si quero mellorar o que eu podo representar, ter un camiño propio, xestionado grazas a influencias de moitos outros, entre eles Cuerda e Alvite, que foron influencias na miña vida.
Es un mestre da cita e do anecdotario, tanto das extraídas de lecturas como da vida real. Teste por observador metódico?
Pode haber unha certa mirada, o escritor ten que aportar sempre iso, para distinguirse dos seus semellantes. A mirada que pousas nas cousas permíteche contar dun modo persoal, non está de máis aspirar a unha certa mirada especial. As anécdotas son puntos de fuga, ou de respiración, e teñen a capacidade metafórica para falar de algo máis desa propia historia, ese pequeno relato, que chamamos anécdota. Ademais de ser anécdota en si mesma, pretende ser a escala unha metáfora de algo máis. Todas as historias deberían conter unha historia secreta, que cada historia conte dúas, e iso é o que persigue o uso en textos literarios ou xornalísticos.
