Ramón Vilar: “O dos libros é coma o dos fillos: co primeiro estás aí pendente toda a noite a ver se respira e co segundo xa adormeces pensando que mal será”

Filólogo por titulación, xornalista por ocasión -cun paréntese como auxiliar eléctrico- e, finalmente, empresario da comunicación e escritor. Son as arestas dun home de letras. Ramón Vilar Landeira (Rodís, Cerceda, 1973) foi redactor de La Voz de Galicia e Faro de Vigo, desde onde pasou a dirixir na súa etapa final o dixital Vieiros. É unha voz autorizada para clasificar o virus que afecta ao xornalismo nos últimos tempos. Tamén conta en somostribo.gal como adestrou a ollada nese nobre oficio para darlle contido ás súas primeiras obras literarias: “Os televisores estrábicos” (Xerais, 2014) e “Un peixe no parqué” (Xerais, 2019). Son libros artellados sobre relatos, nos que Moncho é un mestre avalado por varios premios. Historias curtas, puro retrato social con doses de ironía, que expoñen emocións, experiencias e pormenores que adoitan quedar fóra das noticias por falta de espazo ou porque o criterio imperante prefire cifras e morbos. Vive en parella desde hai dúas décadas, é pai de dous fillos de nove e sete anos, Roi e Martiño, que non se parecen en nada entre eles, asegura, e botou raíces en Ordes, a 14 quilómetros de onde naceu. A oficina tena na aldea, un espazo que foi tenda desde os anos 30 do pasado século, traspasada de avós a pais e que, despois dunha pequena reforma, agora despacha xénero literario.

A que te dedicas estes días?

O confinamento colleume en Ordes, onde vivo nun piso, e dediqueime a sacar traballo que tiña atrasado como autónomo, cousas de comunicación e proxectos. En canto aliviei un pouco, engancheime a Netflix e Filmin, que son dúas plataformas moi útiles cando tes tempo libre. Tamén temos unha liga de Nintendo cos rapaces a fútbol e baloncesto, xogamos ao parchís e lemos. Facemos un pouco de todo. Pasamos as 24 horas xuntos, a muller está en servizos esenciais e tócame a min conxugar un pouco máis o traballo co coidado dos nenos.

Non envexas o confinamento na aldea?

Podo ir de vez en cando e, se non vou máis, é por extremar as precaucións. Meus pais son maiores, fágolles a compra, arranxo o que se necesita e intento expoñelos o mínimo posible. Cústalles entender o distanciamento. O outro día comentáballes que isto ao mellor ía para anos e díxome meu pai, “daquela é mellor morrer”.

Filólogo, xornalista, escritor, comunicador, empresario. Como te etiquetas?

Con todas e con ningunha (risas). Empecei no xornalismo un pouco de rebote. Era o ano 2001 e presenteime na edición de Carballo da Voz de Galicia para pedir traballo de corrector lingüístico. Acabara Filoloxía a trancas e barrancas, porque non fun bo estudante, e andaba entregando currículos en ducias de empresas das comarcas de Ordes e Bergantiños. O da Voz quíxeno entregar en man porque vía que non me estaban chamando de ningún sitio. A rapaza que me recibiu avisou o delegado, que me mandou pasar. Díxenlle se podía traballar de corrector e deulle a risa. Comentoume que había un para todo o periódico e que cada un corrixía os seus textos como podía. Quedei un pouco chafado, pero empezou a mirar o currículo e viu que tiña un premio de relatos que fora aberto a todas as linguas do Estado e sorprendeulle que non saíra publicada a noticia na súa edición. Preguntoume se me gustaba escribir, pediume que lle mandara algún artigo de opinión sobre o que me apetecera e que, se vían que tal, xa o publicarían. Eu daquela estaba no Neolítico das comunicacións e recordo que tivera que facer ex profeso unha conta de correo electrónico. Envieille un artigo sen contar con que saíra publicado e a sorpresa foi que me avisaron de que ía saír tal día. Así empezou todo. Primeiro foron artigos semanais, despois pezas máis habituais e xa vas dando o paso para cubrir tal pleno ou tal suceso. Cando me din conta, estaba metido ata as orellas e facendo de todo. Ese xefe, co que aínda manteño unha relación moi boa, sempre me dicía con cariño o de que “pedra que se move moito, non bota musgo” para ver se estabilizaba, pero a vida foi así e non me arrepinto. Non estou feito para estar sempre coas mesmas historias e foi todo un pouco como lle cadrou.

A Filoloxía Galega foi vocacional?  

Nunca fun un estudante brillante. Dábanseme ben determinadas materias pero non tiña disciplina de estudo. Cando rematei COU tiña un hábito lector moi forte, interesábame moito a literatura e tiña unha visión política que me achegaba á cuestión galega e da lingua, e iso puido pesar na escolla. Empecei no plan de estudos vello por Hispánicas, pero ao verme dentro pronto me dixen, eu que fago aquí con latín e lingüística? A min apaixonábame a literatura ou a sociolingüística, pero a gramática histórica, por exemplo, ni fu ni fa. E despois de anos levando a carreira daquela maneira, dixen que había que acabala, apertei para corrixir a desfeita dos primeiros anos e saqueina.

Dábache a nota para outras opcións?

Non me daba para Xornalismo, pero non tiña mala media. Ao contrario de moita xente, a min a Selectividade subiume a nota. As do curso foran normais, pero sacara algún 10 nos exames de literatura e de comentario de texto e subiume a 6´40. Non era para Medicina, pero tampouco estaba mal. Metinme en Filoloxía e descubrín en Santiago moitas outras cousas, á parte da Universidade, e xa me dispersei (risas).

Como viviches a transición entre os estudos e o traballo?

A miña primeira experiencia laboral foi na central hidroeléctrica de Portodemouros. Un amigo comentoume que había esa posibilidade e eu díxenlle que non tiña nin idea de electricidade. “Enchúfote eu!”, díxome (moitas risas). E alí traballei a quendas de auxiliar eléctrico dous anos nunha subcontrata de Fenosa, aprendendo nunha universidade paralela con 23 anos. Había horas fortes de traballo, pero outras eran bastante paradas e aproveitei para ler, escribir e ata para estudar, e puiden sacar un par de materias para acabar a carreira.

Unha vez que entraches no xornalismo tiveches nalgún momento o remordemento do intrusismo?

Ao principio supoño que si, ou cando tiven responsabilidade en Vieiros, que algún podería pensar como estás aí sen ter feito Xornalismo. A verdade é que nunca me considerei un xornalista. Aínda que exercín, nunca ocultei que cheguei de rebote e que só intentei facelo o mellor posible. Cando levas un tempo e coñeces a profesión, distingues dous grupos de xornalistas, como pasará supoño en todas as profesións. Un grupo con esa marca de profesional liberal, corporativista, que considera que non é un traballador máis nun sector en condicións moi precarias. Ao mellor, a esa xente si lle molesta un pouco máis o intrusismo, pero era unha minoría. No resto atopei compañeiros, xente que te animaba e que che botaba unha man.

Escribiches nos dous xornais con máis difusión de Galicia, coma xogar no Celta e no Deportivo…

Cadrou así. A mellor amiga que tiven, que xa morreu desafortunadamente, dicíame que nacera cunha estrela no cu. No eido laboral considérome afortunado para os méritos académicos que tiña, pero o que intentei sempre foi facelo con toda a paixón, o mellor que sabía e, cando non podía, tratar de apartarme. Despois da Voz seguín no Faro, que foi outra gran escola de xornalismo, e despois veu Vieiros e a comunicación privada. Aí xa vas desenganchando pouco a pouco, pero sempre queda un cordón umbilical con ese mundo.

Exerciches o xornalismo de delegación, o de proximidade, o do que caia na rede: sucesos, política, gandaría ou deportes. Quedouche a espiña de non traballar nunha sede central?

Dirixín Vieiros e paseino moi ben, aínda que estaba atado en cousas, pero onde máis a gusto estiven foi no xornalismo local. Na Voz, levando a comarca de Ordes, ou no Faro, levando Silleda e Vila de Cruces, o xornalismo construíao eu. Non había nin notas de prensa, nin gabinetes nin nada diso. Tiñas que buscar as noticias, entrando nos bares, quedando con este ou con aquel para que che contaran. Gustoume moito o contacto coa xente. O traballo de redacción é menos agradecido, máis burocrático, que é o camiño que tomou o xornalismo empurrado polas novas tecnoloxías. Eu cubría tanto un partido do Estradense coma un dobre asasinato en Dornelas ou a Festa da Tortilla, que para min era máis apaixonante que estar sentado no Parlamento escoitando o que din uns e outros.

Que foi o que te queimou?

Non me cheguei a queimar de todo, porque as miñas experiencias nos xornais foron pequenas e enriquecedoras. Non deu tempo a moito, aínda que Vieiros si foi máis de estrés porque adquirín unha responsabilidade para a que non estaba preparado e á que non aspiraba, como é a de xestionar un grupo. Levámolo como puidemos, o final foi moi traumático, como o de calquera empresa que desaparece con xente sen cobrar e si houbo un momento no que me preguntei que estaba facendo eu alí. Remabas para algo que era imposible, tampouco podía escribir porque estaba con mil cousas burocráticas e, cando acabou, non tiña ganas de volver ao xornalismo. Houbo ofertas, pero non quixen volver por dúas cuestións. Naquel momento era o cerne da crise, polo 2010, e sabía que as condicións laborais cada vez eran máis precarias nas redaccións, coa xente queimada por horas e por volume de traballo. Ademais acababamos de ter un neno estando os dous no paro. E entón decidín cun compañeiro que tivera en Vieiros montar unha empresa e intentalo pola nosa conta. Non foi un camiño de rosas, calquera que o fixera saberao, e por riba no medio dunha crise forte, cunha caída brutal de prezos, pero fómolo levando. Non tes o salario garantido, pero tes a vantaxe de non ter todos os ovos postos nun mesmo patrón ao que aguantar eternamente.

Que foi o que te seduciu de Vieiros?

Todos os meus cambios de traballo foron peculiares. A posibilidade de Vieiros xurdiu cando me deron un premio de xornalismo en Carballo cun artigo titulado “Un idioma na cetaria”, que ía sobre a diglosia. Funo recoller alá polo 2006 e, despois da entrega, houbo o típico viño con políticos, empresarios e xente da cultura. E alí estaba o editor de Vieiros (Lois Rodríguez) e falamos. Díxome que lle gustara o artigo e tivemos unha toma de contacto. De alí a uns meses volveron sondarme e, como Vieiros era un portal que seguía, un referente en lingua galega, non o pensei demasiado. Na vida ás veces hai que tirarse á piscina. Cando marchei do Faro, lémbrome que o director me preguntara se estaba seguro, que o da Internet aínda estaba moito no aire. O día que caeu Vieiros acordeime daquilo que me dixera e pensei, que razón tiña. Pero un ten que reivindicar equivocarse. Tamén edulcoramos algo o pasado e eu tiña os meus problemas, como agora, polo que sempre hai que avanzar. Mirar para atrás o único que nos deixa é petrificados.

Xa pasaron case 15 anos e a prensa escrita aínda segue nese tránsito do papel ao dixital…

Ese debate do cambio de modelo sempre me fixo moita graza. Xa o había antes de 2006. É certo que houbo sucesivas crises, que están relacionadas tamén con cambios tecnolóxicos e que estamos nunha sociedade que precisa cada vez menos a plusvalía dos traballadores ante o peso da tecnoloxía, o que fai que o modelo sexa inviable, pero naquel momento viámolo con optimismo. Pensabamos que era unha oportunidade boa para medios independentes, en lingua galega, e que coas dificultades de publicar en papel ía cambiar o panorama dos medios. Pero os cambios foron moi febles e, no ano 2020, o papel, aínda que en retroceso, vaise mantendo e convive co dixital. E nese camiño híbrido a información local segue sendo moi valorada pola xente. O primeiro que fago ao entrar nun dixital xeralista é buscar a información local. Ese tránsito é difícil. Co dixital aforras custos, pero se queres ter un produto de calidade tes que ter persoal e segue sendo unha tarefa titánica, por iso case todos os medios sobreviviron, sobreviven e sobrevivirán como unha especie, como dicía Reixa, de medio pensionistas, ou medio subvencionados, como moitos outros sectores económicos que necesitan axudas públicas.

Eu creo que Vieiros, con outra xestión, sería hoxe un xornal con 24 anos de vida.

Vieiros estaría hoxe en pé sen os problemas administrativos que o lastraron?

Eu creo que Vieiros, con outra xestión, sería hoxe un xornal con 24 anos de vida. Evidentemente non podería subsistir cos medios que tiña daquela, porque entre 2006 e 2008 apostou por ampliar a redacción. Eran dúas empresas, unha de contidos e outra xornalística, e complementábanse entre elas. Se estivese máis saneado, con previsión para momentos de tormenta, seguramente seguiría. A súa morte foi produto das circunstancias, pero tamén de erros internos. Négome a botarlle toda a culpa a unha cuestión política. Houbo unha crise fortísima, cando chega a Galicia é brutal e incluso cabeceiras tradicionais pásano moi mal, tendo que facer reducións de persoal e salariais. É fácil imaxinarse como sería nun medio alternativo e pequeno. Incluso así, nese escenario, claro que hai causas externas que levaron ao peche, pero creo que pesaron máis as internas. En todo caso, a xestión empresarial tivo o mérito de apostar, iso é ter visión. Puxo os seus cartos, que ten un mérito incrible, e simplemente por iso merece un sitio no xornalismo galego. Foi pioneiro, incluso a nivel peninsular, porque dos medios que xurdiron daquela segue Vilaweb e pouco máis.

Un xornal en galego parte en desvantaxe para prosperar?

Tampouco vexo que saian outros novos xornais en castelán con capacidade para manterse a flote. A extremada dificultade para crear novos medios levámola vendo nos últimos 10 anos. En galego hai os que hai e teñen moito mérito. Eu pensaba que a apertura do mundo dixital ía dar máis posibilidades a medios en galego con outras liñas, pero non é tan doado. Os medios son un reflexo do país e ao revés, é coma un espello no que se miran mutuamente, deformado ás veces. Crear naquel momento un xornal de orientación galeguista ou nacionalista, que orbitaba arredor do feminismo, do ecoloxismo e da cultura, con axenda propia e que gañara lectores, creo que foi produto de cuestións identitarias. Despois tamén houbo un retroceso nese campo que se trasladou ao mundo xornalístico.

Os medios que intentan facer información máis elaborada teñen problemas de viabilidade, porque búscase o clic, o morbo, e aí perdemos todos.

Son días de ERTES na prensa. Que futuro albiscas?

Non sei o que vén, pero este modelo leva anos que non dá morto nin tampouco nace nada novo. Está habendo cambios, non sei para onde se evoluciona, pero si sorprende o nivel de precariedade. No 2010 só un 20% dos xornalistas tiñan condicións medias ou boas, mentres que había xente traballando por 600 ou 700 euros ao mes. É o que hai. Dá que pensar o que vai pasar neste escenario. Comentaba hai pouco nunha entrevista con Montse Dopico que o xornalismo toca fondo cando, para traballar de correspondente en determinados grandes medios de Madrid, con centos de miles de visitas nos seus portais de Internet e con tiradas en papel de miles de exemplares, hai que ser dunha familia boa que che poida complementar o salario. Determinadas firmas están apoiadas por seus pais, polo que traballar case é como ser estudante. No caso galego non creo que chegue a tanto, pero case. Xornalismo bo e malo houbo sempre, e con intereses, porque a pureza non existe, pero sen xente non podes facer nada. Se escribes catro páxinas ao día non podes perder unha tarde ou dúas para facer unha reportaxe, ou achegarse a un sitio, ou facer unha entrevista dunha hora e media. O dixital dálle prioridade ao consumo compulsivo, menos reflexivo, e así estamos. Os medios que intentan facer información máis elaborada teñen problemas de viabilidade, porque búscase o clic, o morbo, e aí perdemos todos. Incluso as empresas, que non sei como non se dan conta de que poñen a corda ao redor do pescozo.

Quedouche algo por escribir nun xornal?

De vez en cando sáeme esa vea de facer unha reportaxe, pero trato de comprometerme o menos posible porque pronto me empezan os cabreos. Confeso que teño feito crónicas do Estradense escoitando o que dicía o compañeiro da radio que tiña ao lado. “Mira que manta é ese”, e eu escribía “fulano, co número tal, é un manta”. Cubría Deportes de pascuas a ramos, pero nunca fun tan feliz como escribindo no xornalismo. Non sempre, pero fun feliz facendo reportaxe e crónica e, de todas as cousas nas que traballei, foi o que máis me gustou. Pero  hai cousas que cando non poden ser, non poder ser, e o que che gusta en exceso chega o momento no que tes que deixar de facelo.

Botas de menos a redacción?

O que máis boto de menos é o contacto coa xente. Dedicámonos á comunicación e a un pouco de todo, estás un día ou dous con xente, pero despois pasas 15 pechado na casa, case ti só, sen máis compañía que o teléfono móbil, e pola miña forma de ser gústame a xente, os grupos. O que máis boto de menos e esa pulsión cos compañeiros.

Tes 900 amigos no Facebook e despois non atopas un momento para tomar un café con calquera. As redes mal xestionadas, con tendencia á desmesura, non aportan e escravizan bastante. Intento que non me ocupen máis tempo do necesario.

Eras máis activo hai tempo nas redes sociais…

Parte do meu traballo son as redes, sígoas, pero participo menos, un pouco por cansazo e un pouco porque intento apartarme. Tes 900 amigos no Facebook e despois non atopas un momento para tomar un café con calquera. As redes mal xestionadas, con tendencia á desmesura, non aportan e escravizan bastante. Intento que non me ocupen máis tempo do necesario. Comparto vídeos ou algunha carallada, pero vexo xente con 20 chíos ao día, que comenta todo, e digo, se eu fago iso non me queda tempo para facer nada máis. Tamén me metín no fútbol veterano e son máis de tomar cañas e menos de redes. E como vou máis vello, interésame menos o que poidan pensar de min a través das redes.

Tiñas calculado cando dar o salto ao mundo editorial?

Escribo desde adolescente, coma outros moitos, e iso que non tiña na casa xente cun gusto especial pola literatura. Meu pai lía algo, pero era máis de prensa ou algunha revista. Non había biblioteca como poden ter agora os meus fillos, que nacen e ven libros. Na miña casa era case unha excentricidade, non estaban na nosa vida os libros, pero sempre tiven gusto por eles e por escribir, que sempre foi unha vocación. O de Filoloxía veu por iso, por ese romanticismo de escribir. Escribía relatos, pero non saían do caixón, nin probaba, porque me parecían moi malos. Cousas que escribía ao de chegar de troula, que me parecían sublimes, de alí a tres días non había por onde collelas. Foi unha práctica constante para aprender algo, para ver os erros máis evidentes, ata que houbo un momento no que empecei a mandar textos a algúns premios, pero cousas sen coordinación. E con “Os televisores estrábicos” si que o vin claro, un traballo que se escribiu co peche de Vieiros, con moitas vivencias do xornalismo. Tralas correccións finais, desde que me dixo que si a editorial, estaba feito en 2011 e non veu a luz ata 2014. Mandeillo a Xerais porque era o referente daquela e de cando eu era novo e a miña sorpresa foi que lles interesou, aínda que me avisaron de que tardarían en publicalo. Non teño que dicir máis que boas palabras deles. Apostaron e a fortuna ou non do libro é pura culpabilidade miña.

Vai case un ano alá da publicación de “Un peixe no parqué”. Que sabor de boca che deixou?

Mellor ca o primeiro. A “Os televisores estrábicos” téñolle moito cariño porque foi o primeiro e fíxome unha ilusión que nin diola. É coma o dos fillos: co primeiro estás aí pendente toda a noite a ver se respira ou non e, co segundo, xa adormeces pensando que mal será. Co segundo desapegueime máis, pero tamén lle teño moito cariño porque creo que é mellor libro. A crítica dirá o que diga, hai xente que me di que estaba mellor o primeiro, e cadaquén ten a súa opinión. Tamén tendes a verte máis identificado co máis próximo, mentres que ao outro veslle as cicatrices e o que non é tan redondo, pero non me quita o sono.

Canto de instinto ou ollada de reporteiro hai nos relatos?

A ollada en todos os que pasamos polo xornalismo é outra, eu véxoo así. Se fas xornalismo a pé de rúa, obrígate a saber xogar coas palabras, a encher unha páxina con pouca información ou, outras veces, a prescindir de case todo. E esa linguaxe aprendina no xornal. Vas facendo proba, erro, buscando un estilo, pero despois é inevitable, cando pasas tempo observando xente e traballando con ela, que queden cousas no tinteiro. Pode non parecer interesante, ou que realmente non o sexa para o lector, e non escribes o que hai detrás dun suceso ou dun pleno no que sabes que dous dos concelleiros están enfrontados desde pequenos, e iso dáche unha explicación que non daría ningún outro factor. Esas cousas son as que moven o mundo, as que dan a explicación, e moitas non saen nos xornais. Quizais o que me dá a literatura é poder contar doutra maneira a realidade.

Fun autor vello, con 40 anos, e tardei cinco en sacar o segundo libro. Non quero esa presión.

Cando volverás ter algo que contar?

Non sei. A intención é canto antes, pero despois vén a costa arriba e publico cando podo. Fun autor vello, con 40 anos, e tardei cinco en sacar o segundo libro. Non quero esa presión. Eu sigo escribindo e, que saia ou non saia, é outra historia. Nunca estiven nese mundiño literario nin cultural, aínda que coñeces como calquera o que se fai e o que se escribe e tes uns conceptos, pero non teño obsesión por escribir unha novela. Intenteino, pero non me caen os aneis por dicir que saíron relatos. Algún día será.

Que difícil é ter algo que contar!

Porque non sempre tes a mesma mirada e, para contar, é necesaria certa tranquilidade para admirar e percibir as cousas. Cando andas encerellado na vida non ves o que tes ao lado, esas cousas que son dignas de ser contadas. Esa chispa coa que de repente ves algo é o que desencadea o que escribes.

Isto que está pasando co virus vai influír nos relatos futuros?

No confinamento só aproveito para traballar e estar cos meus fillos. O máis pequeno dicíame, para vacilar, que me parecía a Stephen Hawking, aí sentado sempre co ordenador diante. Dáste conta de que os anos pasan e de que o traballo ocupa demasiadas horas. Agora mesmo non escribo e iso que me chamaron dun xornal para facer textos sobre esta situación que vivimos, pero non se me ocorre nada aquí pechado.

Se a cultura e os medios xa o tiñan difícil, as consecuencias desta pandemia poden ser letais. Algún motivo de esperanza?

Moitos. No 2009 estalou a crise, pero xa antes había xente cobrando miserias, cando o de “España va bien”. E seguiu habendo precarios e hoxe seguen aí. A cuestión é máis a capacidade de non tirar a toalla e o traballo que poidamos facer. Alguén pode dicir que falo desde unha situación afortunada, pero tamén sei o que é estar os dous no paro e só ver nubes negras no horizonte. Unha vez pasado iso, o seguinte paso é comprender que a vida é breve. Traballar máis para gañar un pouco máis non compensa nada. Ás veces o sistema fainos escravos de nós mesmos e traballamos máis e máis. Diso entenden moito os autónomos e os do teletraballo. Nunha fábrica é máis realista, tes o teu horario, hai un principio e un final, saes, pechas a porta e empeza a vida fóra, mentres que se traballas para ti déixaste ir e auto explótaste. Contra ese perigo hai que estar atentos e tamén saber que hai que pelexar. Eu estou a tope coa máxima “pesimismo de razón, optimismo de vontade”. Se non a aplicas, a vida é unha tortura. Hai que saír ao ring sabendo que che van caer cinco labazadas, pero que a que metas ti vaiche dar tremendo gusto. Saír a pelexar con ese orgullo mantívome en pé en momentos difíciles, coma a moita outra xente. A vida é así, unha flor e cinco hostias, pero hai que poñer a cara e tirar para adiante, sendo honesto cun mesmo. Millonarios xa sabemos que non imos ser.

RAMÓN VILAR, en poucas palabras

Reflexións de RAMÓN VILAR sobre…