Xosé Antonio Touriñán: “Son máis moble do que a xente pensa. Un toxo. Iso son eu”

A crise do coronavirus quitounos vidas, saúde, recursos, puntos de PIB, tranquilidade e, ás veces, ata o sono. Deixounos sen bicos e apertas, sen compañas, sen cañas nas terrazas e reunións no traballo. Avións parados, plans aprazados, partidos suspendidos, escolas pechadas, hospitais saturados, prazas desertas. Pero neste recuncho de irredutibles galaicos, coma naqueloutra tribo de Uderzo e Goscinny, tamén temos a nosa marmita máxica, o pote que se abre en Instagram cada día ás once da noite. Xosé Antonio Touriñán é un dos druídas. Touri é tribo.

A que liastes, “pollitos”…

Foi sen querer, porque a intención só era xogar. E ségueo sendo. O que pasa é que cando acaba entrando tanta xente na pandilla xa non o fas só por ti, falo por todo dios. Fóisenos das mans. Eu nunca fixera un directo, non sabía como ía a cousa, canta xente é normal que te vexa… Estamos nunha media duns 15.000 contactos diarios. De todo isto, decátaste cando empeza a chamar todo o mundo. É a nosa terapia particular, o noso momento. Dous rapaces de 40 anos que non queremos deixar de ser nenos e xogar e, do outro lado, moitísima xente que ri con nós, porque nós tamén nos escarallamos. É marabilloso.

Canto hai de preparación e de improvisación? Falades antes de personaxes, de temas?

Non se planifica nada. A menos dez ou a menos cuarto mandámonos un whatsapp de “andas por aí, algunha cousa? Ímoslle dando”. Os personaxes agora si están ao lado, eu teño aquí a caixa dos gorros e das gafas e a iso súmalle a marabilla dos filtros. Así saíu Eduardo, un tipo co que levo dúas semanas e xa lle teño un cariño que flipas. A xente agora xa che pide “eu quero a Eduardo, as vellas, quero a Javier, a Lolecha, as xubiladas, Paco e Manolo”, dous amigos que non se oen e berran nada máis. Non se entenden, non se escoitan, pero non é necesario; é unha cousa de dar e recibir amor. Eu méxome con Perdomo, co seareiro do Dépor e con ese señor que parece que non se lle entende nada, pero se o volves escoitar todo ten coherencia. Eu decátome do que pasou ao ver os vídeos, no momento non sei nin o que dicimos nin o que facemos.

Terá continuidade tras o confinamento?

É algo para agora, efémero, pasaxeiro. Empezamos para pasalo ben e agora converteuse en necesidade para moita xente. Chéganche mensaxes que che fan encoller o estómago, de xente que traballa nos hospitais que che dá as grazas, que che di que chega á casa feita unha merda e que estas risas lle cambian a cara. Mensaxes de xente que ata pensou en tolerías. Non o facemos por iso, pero se lle dás un pouco de importancia ao que che di a xente é aínda máis chulo facelo. É como saír aplaudir ás oito da tarde. “De que vale iso, iso non vale de nada”. Pois claro que vale, vale de moito. Estamos todos nisto, remando cara ao mesmo lado. E se lle podes facer un pouco de ben a alguén, con toda a merda que é isto, pois de puta madre. Eu creo que acabará cando poidamos saír todos. E digo todos. A nosa idea é estar na casa, que é onde hai que estar. Así que acabará cando saiamos todos.

Poden quitarnos moitas cousas, pero o sentido do humor quizais sexa o último, non?  

Eu tamén teño días de merda, pero o humor é coma unha medicina, como tomar esa dose diaria de risa, que te relaxa e te fai sentir ben. O día que nos digan que podemos saír faremos un especial de risas con toda esta historia. Levalo máis alá non tería sentido. Xa imos falando de facer algo nos teatros, pero canto se vai tardar en poder encher un teatro? Isto só se pode facer coa xente confiada, sen medo, sentada a carón dun descoñecido e desfrutando. Pero farémolo. Haberá que celebralo por todo o alto.

É unha experiencia que volve demostrar que non só funcionas en solitario, tamén o fas en equipo: Marcos Pereiro, Carlos Blanco, Roberto Vilar, Eva Iglesias, agora Perdomo. A compaña suma?

Nunca fun eu só. Aínda en traballos en que só eu poño a cara. Sempre hai detrás xente coa que fas as cousas. Sempre é un equipo. Un só non dá feito nada. Dous días como moito. Toda esa xente que dixeches son grandísimos artistas, xente á que admiro moito. Eu traballo a gusto con eles e non só traballo, senón que aprendo deles en cada experiencia. Se non es xeneroso que carallo vas aprender? Tes que dar, recibir, estar aí e xogar. Esa é a clave do éxito. Teño a sorte de que case todo o que fago sae ben e a razón é porque me divirto facéndoo. Todo o que fixen que fracasou foron proxectos nos que non me divertín.

Iso foi o que pasou en Tourilandia?

Esquecín divertirme e metín demasiada responsabilidade na mochila. Foron uns cantos programas e non o desfrutei como debín. Foi unha época moi dura, pero nas épocas duras é cando máis aprendes. Visto agora con perspectiva, non cambiaría nada.

Nesta profesión todo parece moi bonito, pero está todo dios para darche hostias e paus e, se queres seguir, hai que apertar o cu, non te podes fiar de todo o mundo.

Que aprendiches?

Moito, moito. Como é esta profesión, onde todo parece moi bonito, pero está todo dios para darche hostias e paus e, se queres seguir, hai que apertar o cu, non te podes fiar de todo o mundo. Ollo a como o fas, con quen o fas, aposta por ti e sobre todo pola túa xente, que non che intenten meter cousas nas que ti non cres. Había présas, non había tempo de deseñar un formato novo e aquilo xa se fixera no Land Rober.

De todas esas compañas, Marcos Pereiro foi o primeiro. Como vos coñecestes?

Na escola. Marcos veu de Alemaña con sete anos. A nosa relación comezou co balonmán e achegámonos máis e empezamos a xogar a isto no instituto. El estaba no grupo de teatro da Universidade Laboral, aí en Culleredo, no Burgo, e dixo “vente que montamos algo” con outro amigo. E así empezamos, de broma. Hai xente que di que xa de pequeno subía á mesa do salón a cantar e a contar chistes. Eu non. Ti coñécesme ben e sabes que en persoa non son simpático.

Entón, que querías ser de pequeno?

Futbolista, supoño que como a maioría dos nenos da miña xeración. O que pasa é que nunca me gustou correr, nunca me gustou facer esforzos. Eu era dos de “dáma ao pé e a ver se lle podo buscar o xeito para poder estar no mesmo sitio”. Tiven a miña época de crer que, se cadra, podía ser mestre. Estudei Filoloxía Galego-Portuguesa porque tiven un gran mestre de Lingua e Literatura Galega, Fernando Torreiro, e nesa busca de referentes lembro que pensaba que me encantaba o que facía aquel home. Fixen a carreira, pero cando empecei coas prácticas xa me decatei: meterme eu nun instituto con todos estes tolos? Que va, paso, paso. Era a época de estar facendo teatro e xa case tamén tele. Mucha e Nucha andaron por moitos locais e asociacións e teatriños antes de ir a Luar, que foi onde se deron a coñecer de verdade. Todo foi vindo sen querer, sen pensalo. Xogando. Agora é a miña profesión e a verdade é que me encanta. Crear, pensar, producir, participar. Todo. A min gústame estar. Estar nos proxectos.

Cales eran os teus referentes humorísticos mentres querías ser futbolista sen correr?

Gila, por suposto, Martes y Trece, Cruz y Raya máis tarde. Pero é Currás, Miguel de Lira, quizais o máis culpable de que me guste isto e me dedique a isto. O seu traballo en Río Bravo, de Chévere, cando vin aquilo con once anos por primeira vez. Carlos Blanco en Mareas Vivas, Ladislao. Quico Cadaval. Xente que agora son todos amigos.

Como foi aquela primeira actuación en televisión?

Primeiro foi no Supermartes. As cantareiras estiveron como sete ou oito programas antes de que pecharan o Supermartes. Sempre dicimos que fomos nós os que acabamos co programa de Piñeiro e el sempre presume de que nos estreamos alí. Despois empezou a tolemia do Luar. Cada venres, tanta xente e onde nos levou aquilo. Mucha e Nucha foron a festas e festas e festas.

E despois viñeron unha chea de papeis como actor. Un dos primeiros, aquel Rodolfo, de Padre Casares, que se liaba co “cachimán”?

Co das gaseosas, si! (risas). Seguramente foi o meu primeiro papel, fóra de cousas pequeniñas que fixera antes. Rodolfo, o fillo de Puri, que levaba unhas malleiras enormes a ver se se lle quitaba a parvada esa de ser gay (risas).

A televisión é un mundo complicado?

Sabémolo moitos. Se fose unha empresa privada tería algo máis de xeito. Pero nunha empresa pública, que tres persoas decidan, moitas veces sen moita coherencia, por caprichos, se se fan as cousas dun xeito ou doutro… Nunha tele pública debería haber máis xente, de todos os lados e de todas as cores, para poder decidir sobre como se fan os contidos. Non unha persoa que pon alguén a dedo e que, se cadra, tampouco ten moita formación no asunto. É complicado, sobre todo cando chegas a ese nivel de decidir, deseñar, producir, cando xa é un negocio. Hai moitos intereses. Tamén é complicado estar abaixo, que te chamen ou que non te chamen. Pero cando tes xefes por arriba e teñen unha visión diferente da túa, pero es ti quen pon a cara e es ti quen sabe como se fai, e os de arriba impoñen criterios, danche ganas de dicir “pero ti puxécheste algunha vez aquí para dicirme como se fai?” Ese tipo de cousas entendo que pasan en calquera canle, é complicado entrar nese mundo onde queres xerar os teus propios contidos co teu criterio.

Como foi a túa saída de Land Rober?

Foi nun momento en que coincidiron varias cousas. Eu fixen Fariña, empezou a emitirse a serie e algún problema houbo entre TVG e Antena 3. Foi cando aquí fixeran aquela promo de “que non veñan os de fóra contarche as túas historias”. Creo que algúns dos que lles puxemos cara aos personaxes de Fariña pagámolo sen ter máis culpa ca estar traballando e facer o noso traballo. Eu falo do meu caso: tiñamos un proxecto dunha serie de ficción para TVG, apalabrada, ata ese momento a palabra valera sempre, e nese caso non valeu. Tiña ganas de facer ficción e aquí non podía. Chegoume unha oferta para facer Justo antes de Cristo en Movistar+, un papel protagonista, en Madrid. Eu prefiro mil veces traballar na casa, díxeno sempre, pero oportunidades así non che aparecen todos os días. Tamén Pequeñas Coincidencias, con Veiga. E todo iso fixo que non puidera estar tan a miúdo en Land Rober. Botei en Madrid uns seis meses e viña menos ao programa. Non me gustou que esa ausencia se tratase coma se non pasara nada, coma se eu non aportara nada. Aí pensei que igual era o momento de pechar ese ciclo, como xa pechei outros na miña vida. Mucha e Nucha estaban no mellor momento cando se despediron. Pechámolo e non pasou nada. É mellor pechalo cando todo é un éxito e non cando vai en decadencia. Eu sigo pensando que foi a decisión correcta. Sei que a moita xente non lle pareceu ben, eu pasábao xenial en Land Rober, desfrutaba moitísimo, pero decidín parar. Virán outras cousas. Espero que veñan máis cousas na miña tele, que é a Televisión de Galicia.

En entretemento hai que buscar contidos para todos dios. A min non me importa que o Xabarín Club faga un 3% de share. O Xabarín ten que estar aí todas as tardes, porque foi o que fixo que toda unha xeración, ou máis dunha xeración, de galegos manteñamos o idioma. Os rapaces agora non teñen referencias.

Que tería que pasar para que che apetecese volver á túa casa?

Que quen decida o faga por criterios de talento. Traballei co bipartito, co PP, sempre ben. Houbo este problema con esta xente que está agora, levan un ano e pico facendo un programa que se chama I Love Touriñán, con sketchs repetidos. É a súa decisión. Eu estou aquí. Só estiven en Madrid seis meses, que parece que foron dous anos e non é certo. Xa non por min. Hai que seguir facendo ficción. Mira o que está pasando: todas as empresas que saíron de aquí, todos os técnicos, están facendo series de éxito que se ven en todo o mundo e con críticas espectaculares. E a responsable é a Televisión de Galicia. Hai que seguir apostando polas series de ficción. Hai que apostar máis polo talento, deixar entrar a produtoras novas, buscar acordos entre as que levan toda a vida e as novas que xeran talento e contidos novidosos. Eu defendo os medios públicos, con pluralidade e obxectividade, palabras coas que se nos enche a boca, pero que son moi difíciles de conseguir. Os políticos empregan as canles, uns máis, outros menos; se tes maioría absoluta máis e se non a tes, menos, pero ao final empréganas para as súas cousas. En entretemento hai que buscar contidos para todo dios. A min non me importa que o Xabarín Club faga un 3% de share. O Xabarín ten que estar aí todas as tardes, porque foi o que fixo que toda unha xeración, ou máis dunha xeración, de galegos manteñamos o idioma. Os rapaces de agora non teñen referencias. E, se as hai, están moi difíciles de atopar. Hai contidos, hai que buscalos. E se non se emiten na tele, que sexa nas súas redes, busquemos aí os rapaces que están facendo cousas por Galicia. As produtoras de galegos que están funcionando, que tiveron que ir a Madrid a vender formatos: Vaca é da Coruña, Portocabo é de aquí. Aínda que non sexan os seus produtos, que te asesoren, fagamos unha tele máis plural. E falo de entretemento, pero en informativos, se tes un Consello plural, con xente de todos os lados, que poidan chegar a acordos, marcar unhas liñas, sentar unhas bases para que todo sexa algo máis claro e transparente, mellor.

Falábasme do papel normalizador do fenómeno Xabarín. Ti, como galegofalante, como cómico en galego, como pai que cría en galego, como filólogo incluso, aínda que nunca exerceses, cres que quedan moitas xeracións de galegofalantes?

Non, eu creo que se acaba a lingua e o idioma quedará nos libros, como “mira o que tiñamos”, como quen vai ver a catedral. Cando non se fala, a lingua morre. Nunca vai desaparecer porque queda a literatura, quedarán os vellos, vellos que xa seremos nós. Cando ía á escola aquí en Culleredo o 90% dos rapaces eramos todos galegofalantes, viñamos todos das aldeas. Sigo vivindo no rural, pero á miña filla Antía, que ten agora nove anos, e ao meu fillo Andrés, que ten seis, xa lles dá un pouco de vergoña porque na súa clase non o fala ninguén. O único que podemos facer é no noso ámbito, un contaxio, coma o coronavirus. Se ti contaxias o teu fillo, a túa filla, a túa parella, o que tes ao lado, un curmán, o teu sobriño… un pouquiño, coma sen querer, sen que se note, é a única maneira. É certo que as políticas teñen que axudar. É certo que as televisións teñen que axudar, a min axudáronme moito, o Xabarín marcou moito a miña vida. Hai que repensar o que ven os nosos fillos, xa non na tele, senón na tableta, en YouTube. E teñen que ser os contidos que a eles lles gusta consumir, non os que aos pais nos gustaría que visen. Síntoo. A música que nós odiamos, que non nos gusta… hai que encher a rede de contidos en galego. Pero das cousas que lles interesan. E despois xa iremos nós co “ollo co que di esa canción”, ou os creadores que teñan tino como teñen noutros idiomas. Nunca a un fillo lle vai gustar o que lle gustou a seu pai. Cando nos dicían “iso non, iso caca” iso é xusto o que querías.

Quen nos dera un Rubius en galego…

Quen nolo dera! Quen nos dera instagramers e youtubers que fan parvadas. Mira un vídeo dun tipo cagando nunha neveira da praia, pois que cague en galego! Ao final tes esa idade, queres ver as cousas que ven os rapaces da túa idade. Pode que non sexa o máis educativo nin o máis pedagóxico, pero a única maneira de salvar a lingua é que se fale sen pensar que a estás falando. Sen facer forza. A mellor forma de facelo, aínda que non sexa moi apropiado dicilo nesta época, é facelo por contaxio, sen que se vexa. É o meu xeito de velo e ata de actuar. Eu vou falar castelán se non me entendes, pero a min o que me sae é o galego. E se eu che caio ben falando en galego, se cadra hai alguén, un rapaz de 17 anos, de doce, de seis, que ve o que fago e di “como mola o que fai este tío e fala en galego, pois eu vouno falar tamén”.

Antes falabamos de Fariña, que foi unha serie que puxo en España unha historia galega, contada por galegos, con banda sonora galega e xiros no texto na nosa lingua. Xerou certo orgullo e iso que falaba de narcotraficantes. Como cres que se recibiu?

Foi a hostia, estase vendo. Para o sector foi tremendo. Actores galegos traballando nas maiores producións que se están facendo. Chamadas para que vaian traballar a outros países. Está moi ben feita. E si houbo ese orgullo do que falas. A min chegoume de parte do público. O meu grazas habitual é “fasme rir”. Pero en Fariña era “grazas polo que fixestes, polo traballo tan ben feito. Por respectarnos”. Porque non era poñer o acento para ridiculizarnos, para que se risen de nós. Era poñer o acento para crear personaxes de verdade, que eran os que había nesa historia. Gañamos e sacamos peito. A ver se sacamos ese auto odio de enriba dunha puta vez. Perder esa vergoña e sacar ese orgullo como galegos, quitar esa parvada de que o acento nos prexudica, que somos menos porque somos de aquí. Foi un éxito porque estaba moi ben feito e sentes orgullo dalgo que fixeron os teus “compatriotas”, por dicilo así.

Saíron moitos traballos de aí…

Saíu esa sensación de “onde estaba esta xente metida ata agora?” Pois onde falabamos antes, en TVG, que foi a responsable durante máis de 20 anos de que todos eses profesionais se formasen e aprendesen. Por iso temos que seguir apostando pola ficción, para Galicia e para vendela fóra. Construamos ficción para aquí, para a TVG e para o mundo, como se fai co Sabor das Margaridas, Augaseca.. como non se vai poder facer iso? Claro que podemos.

Ata o punto de que ti, interpretando a un dos Charlíns, xeraches dúbidas en España sobre se servías para a comedia…

Iso foi verdade, e pensamos que era broma (risas). Javier Veiga ofreceume facer un papel na súa serie, unha comedia. Estanlle propoñendo nomes a Antena 3, a serie é para Amazon, pero prodúcea Antena 3, onde se emitiu a primeira tempada. E os tipos de desenvolvemento de ficción dicían “pero como, ¿Touriñán para hacer comedia? No lo veo…”. E Veiga, que me coñece dende hai moito tempo, non o cría. Pensou que era unha broma. Supoño que será a mesma sensación ao revés, ata miña, e de boa parte de Galicia, ao verme todo serio facendo un papel dramático. A xente dicíame “Touri, cada vez que te vexo a min dáme risa”. É certo que todos temos na cabeza, ata eu “isto a min non mo van dar, para facer un simpatiquiño ou un pobriño, vale, pero isto?” e no casting había xente perfecta para o personaxe. Foi un regalo de Bambú, de Ramón Campos, de Carlos Sedes e de Conchi Iglesias, todos galegos. A min e a todos, pero sobre todo a min, porque eu, ao ser todos galegos, ía definido por todas esas cousas.

E despois veu Fariña Teatro, cinco actores e actrices, cunha chea de personaxes, con toda esa historia que contar, un reto de escenografía, representar unha descarga de droga nun teatro e outro éxito…

Fariña Teatro abre unha liña moi guai, coa que estou moi contento e por onde quero seguir producindo, que é a de historias nosas galegas que de entrada parecen dramas, pero tamén son comedias e son espectáculo. Son show. Somos catro colegas que che imos explicar esta historia. Fariña Teatro non ten nada que ver con Fariña serie, pero contamos esa historia ou máis do que conta o libro, pero onde a protagonista é a sociedade. Poñer a xente na tesitura de “hostia, acabo de aplaudirlle ao narcotraficante”… Que é o que está ben? Que é o que está mal? Ademais de entreter, que é o fundamental, deixar esa historiña de “eu sabía isto, pero pode ter varias lecturas”. Por iso estamos tan contentos co resultado e desfrutamos tanto enriba do escenario. A actitude de cinco amigos contando como cren eles que foi unha historia.

Á xente custoulle verte nun rexistro novo, pero a ti canto che custou facer ese cambio?

Creo que, sen ánimo de ofender a ninguén, é máis difícil facer comedia ca facer drama. Prepareime con cousas que lle pasan ao personaxe. Como ía ter un accidente, fun falar con xente  das unidades de movemento e paraplexía do CHUAC e a clínicas de recuperación. Que despois non foi tan importante na trama, pero feito quedou. O personaxe era un caprichoso, un mimado, destes ricos de segunda xeración que xa nacen con todo feito, que se cren os reis do mambo e que despois ten un accidente e eu estaba seguro de que sería o que máis choraría na planta. Mira como son as cousas: aquel personaxe quizais era máis parecido a min que o que ve a xente cando fago comedia. No ritmo vital, na tranquilidade, no xeito de ser… non ten nada que ver co narcotráfico por dios! (risas), pero no ritmo, no ton, no carácter, é máis contido, máis normal, ata o gasto de enerxía é menor e eu xa che dixen que eu son de amodo, nese papel non fai falta que se levante todo o público a rir.

Canto de distinto é o Touriñán que coñece a xente de Xosé?

O Touriñán que coñece todo dios ten o meu pelo e a miña cara. E existe. Pero Xosé, o da casa, só o coñecen uns poucos. Os dous son de verdade. Xosé é bastante máis seco, máis serio, menos divertido e cada vez menos divertido, teño que gardar para cando me pagan (risas). Creo que son bastante insoportable, ando sempre con mala cara e imaxina neste tempo de corentena o que é aguantarme. Son máis moble do que a xente pensa. Un toxo. Iso son eu.

É imposible ir contigo pola rúa sen parar cada dous pasos para unha foto. Como convive un toxo coma ti con ese nivel de fama?

Ese que vai pola rúa ás veces é Touriñán, o que coñece todo o mundo. Intento ser normal. Nin máis amable nin menos. É máis doado ser amable ca dicir que non. Porque o Touriñán toxo sentiríase mal dicíndolle que non á xente, dándolle algún desplante a alguén. Tamén creo que tardas menos tempo en dicir que si e poñer a cara para a foto ca explicar “vou coa familia, é o meu tempo libre”. Intento dicir que si e facelo rápido.

Sempre dis que che custa dicir que non…

(Risas) Ata na corentena! Cústame tanto dicir que non, que teño case tanto lío encerrado coma antes. Entre directos, proxectos e cousas ando todo o día pendente do móbil. E non quero. Non estou tanto como quixera coa familia e iso que estamos na mesma casa. Na fin de semana si que intento non facer nada de nada, como moito mirar algo Instagram despois de comer. Twitter non porque me enfado moito. Entre semana estamos todos na mesma habitación e cada un ao seu: eles ás tarefas do cole e eu a preparar cousas, mover datas, temos que movelo todo, traballo. Vémonos para xantar, intentamos facer algo de xogo e deportes pola tarde e practicamente a cear. Celebramos o meu cumpre o primeiro luns de corentena. Apaguei a vela nunha madalena. Todo caseiro, xa se fará ao grande. As celebracións, o meu aniversario, os bolos, todo aprazado. Pero todo será.

Cando se podía saír da casa, dicir tanto que si e traballar tanto en fin de semana non che deixaba ir á misa, non?

(Risas) Non vou moito. A miña nai é moi relixiosa, parte da miña familia tamén. Eu estou bautizado, fixen a comuñón e estou confirmado. Non bauticei os meus fillos por unha cuestión de que prefiro que o elixan eles, se queren. É como apuntalos a natación, eu apúntoos se eles queren. Isto igual. Se queredes ir á misa coa avoa, hai que levantarse o domingo ás dez da mañá. Eu non vou ir, pero se queredes ir, podedes. Se vos queredes bautizar, podedes, ide alí que o cura bautízavos seguro. Son respectuoso coas eleccións persoais porque cada un ten que ver onde agarrarse para tirar para adiante. Eu creo noutras cousas. Creo na enerxía, na natureza, na xente que non está. Encántame esa cousa que teñen os mexicanos de que os que están arriba seguirán estando mentres nos lembremos deles. Eu niso si que creo. Que a miña avoa, o meu avó, son as estrelas que me coidan. Que todo isto bo que me está pasando na vida é só porque están aí. E iso é bonito para non esquecer os que te quixeron, os que te coidaron e os que che ensinaron a ser educado, a ter educación e pararte coa xente e a alegrarte cando a alguén lle fas ben co que fas.

Todo este traballo quizais te converta nunha das poucas excepcións á inestabilidade que caracteriza a profesión?

Si, eu non son exemplo do que é este sector. Moitos compañeiros viven realidades moi distintas. Hai informes que din que ao 90% da profesión lle custa chegar a fin de mes. Eu veño de 15 anos de non parar, dende que empezamos con Mucha e Nucha. E índonos ben, tanto a nivel televisivo coma no teatro. O que nos pasa a nós facendo teatro en Galicia pásalle a moi pouca xente. Encher en todos os lados, encher o teatro e poder vivir do teatro. Non sobrevivir… Vivir. Iso é un luxo.

Onde cres que está o segredo desa conexión para encher sempre?

Non sei, creo que en ser ti, en ser de verdade. Ou es ou non es. Ou tes a estrela ou non a tes. Eu téñoa. E non o entendo. Ás veces penso “o día que se dean conta de que non estou facendo nada, de que teño a todos enganados…”, é esa sensación. E despois hai xente coma Carlos Blanco, coma Marcos Pereiro, xente que son coma nós, que son referencias que temos todos. Moitas veces queremos contar historias e achegarnos á xente dende puntos que nos interesan a nós, pero non pensas no público nin no espectador. Igual hai xente que tampouco quere encher un teatro, que se dirixe a un público máis minoritario, perfecto. Eu penso que canta máis xente se divirta e sexa feliz, mellor. Tamén no plano profesional e económico. O que me dá iso é a liberdade para facer o que queira. Ser o meu propio xefe e decidir o que quero facer. Unha liberdade que non ten case ninguén.

Os personaxes que funcionan son eses, dos que tes un referente preto. Mucha e Nucha son elas, pero señoras así hainas en Bertamiráns, en Cospeito e en Baralla, en todos os lados. Non serán Mucha e Nucha, pero serán Maricarmen e Pepita.

Eu creo que cada persoa que vai vervos ao teatro coñece unha Mucha, unha Nucha, un Manolo Lojo, séntese próximo a Somos Criminais, ás relacións de Amigos ata a morte, situacións coas que todo o mundo pode empatizar. Ao final todos temos algunha veciña coma Mucha, non?

Eu é o que intento sempre. Os personaxes que funcionan son eses, dos que tes un referente preto. Mucha e Nucha son elas. Pero señoras así hainas en Bertamiráns, en Cospeito e en Baralla, en todos os lados. Non serán Mucha e Nucha, pero serán Maricarmen e Pepita. Con eses movementos, con eses xeitos. Manolo e Concha, de Land Rober, eses xubilados… os gorrillas, que son case debuxos animados. Pero son debuxos animados nosos. Poderíanselles poñer aos nenos pola tarde. Habería que controlar o que din, pero… (risas) Todos falan coma ti, que é o importante, que os entendas. Que falen coma o teu avó, coma o teu tío. A ficción ten que ser a representación da realidade. Os informativos teñen que ter os seus xeitos, sei que teñen que utilizar un galego… Hai que defender a lingua, pero o primeiro é falala, e entendela e sentirte parte dela. Por iso, na ficción temos que facer persoas reais. E eu creo que nós falamos como fala a xente.

Se cadra é polo noso sentido do humor, pero por que cres que a xente se recoñece e non se ve ridiculizada neses personaxes?

Hai que rir dun mesmo. É a primeira lección da primeira clase de clown que recibín. O pallaso, de quen primeiro ri é del mesmo. Eu ríome dos meus defectos físicos. Hai que rir da sociedade, hai que facelo dos políticos, dos capataces dunha empresa, do tipo que ten unha granxa… pero que sexa da nosa realidade. Que a teñamos de referencia. Ao mellor construír un personaxe dun deseñador de moda é complicado porque non o temos preto. Pero para facer dunha parella de xubilados que vai de excursión a Torremolinos? Todo o mundo sabe que de falamos. Vimos dos personaxes que cobraban pola agraria, na aldea, todos vimos da aldea.

Nos personaxes non parece haber límites. Hai límites nos temas sobre os que facer humor?

Eu creo que non debe habelos. A cuestión está no concepto, como diría Manquiña. A cuestión é que é humor e que non o é. Cando algo non fai rir non é humor. Pode ser un insulto, pode ser atacar, pode ser menosprezar… pero non é humor. Se te fai rir é humor. Se non te fai rir, quita ese tipo, non o consumas. A liña do humor debe estar en quen o recibe. É o receptor o que decide, nunca o que emite a mensaxe. Se alguén intenta facer humor machista, xenófobo, racista… con que non o vexa ninguén, xa vai entender que non é humor. E se aínda así hai quen o queira ver, para eles. Iso cámbiase a base de educación. Nada máis. Ninguén cambiou nada prohibindo. As cousas cámbianse educando.

Falta sentido do humor na política??

Hai que ter sentido do humor na vida, en xeral, porque sobrevivir sen el é imposible. Falta sentido do humor na política, claro. E creo que o que está pasando agora está deixando de ser política. Podemos tomar exemplo de Portugal, de como están facendo política os portugueses, porque aquí estase pasando de facer política a facer Sálvame Deluxe no Parlamento, de insultarse e berrarse constantemente. Dáme solucións, non me insultes, non me cuspas. Eu penso así, eu non. Debatamos, falemos. Non sei se o que queren que vexamos é todo crispación. Parece Twitter, xa cho dicía antes. Estar enfadados constantemente. Iso non é política.

Abel Caballero propúxoche facer un dúo contigo?

Si, si, si… Estiven con el nunha Festa do Marisco e a verdade é que é un showman. Todo dios lle dá leña, podes estar de acordo ou non con el, pero creo que todo o que fai faino con moito sentido do humor. Eu non digo que estea ben feito, non me vou meter niso, pero o xeito gústame. Hai outros moitos en Galicia que se tiveran un pouco máis de sentido do humor, ou nolo ensinasen, gañarían moito diante da xente e dos votantes.

Somos un colectivo tan egocéntrico, con tantos eus unipersoais de mirar só o noso cu, que así nos vai tamén como colectivo.

Neste confinamento tamén houbo tempo para interpelar os políticos, tempo de reivindicación co apagamento cultural. Cres que se conseguiu dicir o que se pretendía?

Eu creo que foi unha cagada de carallo. E iso que eu participei, pero foi unha cagada. Primeiro polo que fixo o ministro de Cultura: saír dicir que nós non precisabamos medidas específicas. A tomar polo saco. Daquela tampouco precisamos ministro. Non cobres, devolve os cartos ti e máis os teus asesores e compramos máscaras para o coronavirus. Despois nós, convocamos… uns si e outros non. “Creo que non é o momento, é máis importante a saída que non sei que…”. Nin estivo ben explicado, nin estivo ben entendido. Hai xente que quere facerche dano: “vós, os subvencionados, que é cultura?, uns pensan que fan cultura pero o que facedes é entretemento para gañar pasta…”. Unha merda. Somos un colectivo tan egocéntrico, con tantos eu unipersoais de mirar só o noso cu, que así nos vai tamén como colectivo. Ás doce horas saíu a ministra de Facenda dicindo que si, que igual había medidas. Desconvocamos. Foi un feirón, un feirón. Non pasa nada, todos nos equivocamos, o importante é recoñecelo, ninguén o fai todo perfecto.

Que medidas cres ti que son necesarias?

O gran problema para a cultura, a música, o teatro, o audiovisual é especialmente todo o que implique facer directos e xuntar xente, ir a un concerto… ese medo cando vai pasar? Cando imos poder estar no Rosalía de Castro ou no García Barbón ao carón dun tipo que non coñeces de nada e desfrutar o que pasa enriba do escenario? Non sei cando vai pasar. Pero si sei que vai ser o último. É máis fácil entrar nun bar e sentirte seguro tomando unha caña a un metro doutra persoa ca ir a un teatro. Si ten que haber unhas medidas especiais para a cultura. Se non, non fai falta ministerio. E o noso vai para moi longo. Son cousas intanxibles, que ás veces percibimos que recibimos gratis e que non custan nada. Imaxina todo este encerro sen música, sen series, sen cine, sen literatura. Todo pasa por non facer políticas de cultura gratis, valorarnos nós para que teña valor o que facemos. Estou totalmente de acordo co que che dixo Guadi na súa entrevista: a cultura non pode ser gratuíta, ten que ser accesible. Pero gratis nunca. Porque o que é gratis non vale nada. Que diga a xente canto precisa isto. Non somos máis especiais ca outros: a xente vai precisar roupa, fábricas, bares… por suposto. Pero creo que nós tamén imos ser necesarios para saír de todo isto. Xa o estamos sendo agora.

Como cres que nos vai cambiar esta experiencia?

Creo que nos fíos, no que move o diñeiro, non vai cambiar absolutamente nada. Espero que nos cambie un pouco a nós. Eu vivo no rural, nunhas condicións que eu escollín e que normalmente non son de privilexio, máis alá de que tes un pouco máis de espazo. Pero o 90% do diñeiro público vai para servizos ás cidades. Deberiamos valorar un pouco máis a natureza, onde vivimos, que nos fai ben e que nos fai mal, que botamos de menos. Eu boto de menos actuar e facer bolos, pero o que necesito de verdade é ver os meus amigos, tomar unha caña e falar. As cousas básicas. Darlle valor a esas cousas necesarias. Non quero que se perda algo que está pasando nas cidades e que aquí é o habitual: saber quen vive na porta do lado. Se lle hai que ir axudar, botar unha man, se non lle acende o coche prestarlle unhas pinzas, iso na aldea pasou sempre e segue pasando. Pero nas cidades parece que o están descubrindo. Están coñecendo agora quen vive na porta B, quen está ao outro lado do descanso da escaleira, o do portal seguinte, vese que ata agora a moi pouca xente lle preocupaba quen vivía enriba ou embaixo, só se facían ruído ou se oía cando tiraban da cadea. Esa cousa que se está conseguindo, esa unión, ese precisarnos uns aos outros para vivir, espero que non se volva perder. Que se manteña, que poidamos colaborar.

Falando de colaborar e do rural, organizades unhas festas en Castelo que fan historia cada ano e ti estás na comisión dende os 18 anos. Como se meten 4.000 persoas nunha aldea?

Por unha estrada da deputación, desas que te podes botar á cuneta, sen raias pintadas no medio (risas). Métense cunha chea de xente currando, amigos marabillosos que veñen compartir o seu talento cos de Castelo. Se todo o que se fai aquí se fixera en Alcobendas habería outras 5.000 persoas ou máis. Pero nós somos da aldea e queremos facelo aquí, polo que falabamos antes, porque sempre imos por detrás e temos menos oportunidades có resto. Pero ese día non.

Que prefires, as festas de Castelo ou ver o Deportivo na final da Champions?

(Risas) Se a gañamos, a final. Se non, prefiro as festas.

Touri, somos tribo?

Somos clan e somos tribo, pero de minifundio, moi de mirar só o que temos debaixo dos pés. Deberiamos ser unha tribo máis solidaria entre nós. Espero que a tribo vaia mudando.

XOSÉ ANTONIO TOURIÑÁN, en poucas palabras

Reflexións de XOSÉ ANTONIO TOURIÑÁN sobre…